Секое патување е ново дожување! Но, честите патници можат да искусат физиолошка десинхронизација предизвикана од трансмеридијанско патување помеѓу различни временски зони
Секое патување нам ни носи ново доживување. Патувајќи, дознаваме за историјата на некоја држава, разгледувајќи ги нивните паркови и природни убавини ја спознаваме нивната историја, ја доживуваме уметноста, архитектурата, вкусувајќи ја нивната храна ги осознаваме нивните обичаи и култура. Уживаме во шетањето низ прекрасната живописна природа, во природните активности и во спортувањето. Но, при промена на повеќе временски зони, можеме да се доведеме до состојба наречена „jetlag“ – појава на eкстремен замор и други психо-физички ефекти што ги чувствуваат луѓето кои често патуваат, додека променуваат неколку временски зони.
Исто така познат како синдром на промена на временската зона или десинхроноза, се јавува кога луѓето патуваат низ повеќе временски зони или кога нивниот сон е нарушен, на пример, поради работата во смени.
Дефиницијата за временска зона е географски регион кој има исто време насекаде во тој даден регион. Светот има 24 временски зони, по еден за секој час во текот на денот. Секоја зона се протега од север кон југ во ленти кои се широки околу 1.600 километри – (Вистинската ширина на секоја зона варира за да се приспособи на политичките и географските граници). Кога земјата се ротира, зората се јавува во еден час во една временска зона, подоцна во следната временската зона и така преку 24 – часовен циклус. Така, во САД, кога е 6 часот во Источната временска зона, тоа е 5 часот во Централната зона, 4 часот во Планинската зона и 3 часот во зоната на Пацификот.
Причината за задоцнување лежи во неможноста на телото на патникот веднаш да се приспособи на времето во друга зона. Типичен пример е кога човек што живее во Њујорк пристига во Париз на полноќ, неговото тело сеупте продолжува да работи по Њујоркшко време. Речиси сите физиолошки процеси на телото имаат ритам или модел кој варира во текот на еден ден.
Најочигледни од овие циклуси се циклусот на сон и будност кои се водени од физиолошки одговори на светлина и мрак; внатрешниот часовник на телото, исто така, ја контролира будноста, гладта, варењето на храната, производството на урина, температурата на телото и секрецијата на хормоните. Особено сензитивен хормон на овие промени е кортизолот-хормонот на стрес. Зголемувањето на нивоата на кортизол може да кореспондира и со намалена функционалност на краткотрајната меморија. За среќа, откако повторно ќе се воспостави синхронизација, краткотрајната меморија се враќа во нормална состојба.
Како што телото се бори да се прилагоди на новиот распоред, може да се појави привремена несоница, замор, раздразливост и намалена способност за концентрирање. Мозокот станува збунет и дезориентиран, пробувајќи да го усклади новиот распоред. Променетиот план може да предизвика и гастроинтестинални симптоми, како опстипација или дијареа.
Прилагодувањето на новата временска зона трае еден ден за секој час временска разлика.
Како може да се објасни тоа?
Гледано од медицински аспект, нашито тело има свој вграден внатрешен биолошки часовник кој следи 24-часовен циклус, наречен циркадијален ритам. Малиот дел во нашиот мозок наречен хипоталамус делува како будилник кој ги регулира нашите телесни функции како глад, жед и спиење. Тој исто така ја регулира температурата на телото, крвниот притисок и нивото на хормони и гликоза во крвната циркулација. Одредени клетки во задниот дел на окото (мрежница) ги пренесуваат светлосните сигнали до оптичкиот нерв. За да му помогне на телото да каже кое времее од денот, влакната во оптичкиот нерв на окото ги пренесуваат перцепциите за светлина и темнина до кортикалниот центар, кој се наоѓа во хипоталамусот. Во текот на ноќта, кога светлинскиот сигнал е низок, хипоталамусот и кажува на пинеалната жлезда (мал орган сместен во мозокот) да го ослободи мелатонинот (хормонот на спиење).
Хормонот мелатонин игра главна улога во регулирањето на цикличните ритми на спиење, а неговото производство е под влијание на светло-темни циклуси.
Во текот на дневните часови, се случува спротивното, односно се продуцира многу малку мелатонин. Значи, кога окото на патникот перцепира зора или мрак, многу часови порано или подоцна од вообичаеното, хипоталамусот може да предизвика активности за кои остатокот од телото сеуште не е подготвен, и се случува оваа состојба.
Клучно влијание на вашиот внатрешен часовник е сончевата светлина. Тоа е затоа што светлината влијае на регулацијата на нивото на мелатонин, хормонот кој ја помага синхронизацијата на клетките во телото. Може да го олеснете вашето приспособувае кон новата временска зона, изложувајќи се на дневна светлина во новата временска зона.
Некои истражувања покажаа дека промените во притисокот во кабината и големата надморска висина може да придонесат за појава на некои симптоми на, без оглед на правецот на патување низ временските зони. Покрај тоа, нивото на влажност во воздухот се ниски во авионите. Доколку не пиете доволно вода за време на летот, полесно можете да дехидрирате. Дехидрацијата, исто така, може да придонесе за појава на некои симптоми на „jetlag“.
Сигурно се прашувате, дали правецот на патување е пресуден за појава на оваа состојба?
Да. Патниците што летаат на север или на југ во иста временска зона обично доживуваат најмалку од овие симптоми, бидејќи времето на денот секогаш останува исто како и местото каде што летот настанал. Најмногу што овие патници може да доживеат е непријатност. Тука временските разлики не играат улога. Патниците кои летаат источно, од друга страна, најчесто ги доживуваат најголемите проблеми, бидејќи „губат“ време. На пример, на меѓународен лет од Вашингтон, до Мека, Саудиска Арабија, еден патник губи осум часа. Оброците, спиењето, навиките на дебелото црево и другите дневни рутини се наметнуваат пред осум часа. Патниците пак, што летаат на запад „добиваат“ време и обично имаат полесно прилагодување на времето од патниците на исток. Сепак, тие исто така имаат симптоми по слетувањето, бидејќи и за нив сеуште е потребно да се прилагодат на новиот распоред.
Логично, најдобриот начин за лекување на оваа состојба е да преземат превентивни мерки за да се спречи тоа. Но, сѐ уште може да го чувствувате тоа кога патувате низ многу временски зони, дури и со некои превентивни мерки. Третманот за лекување побудува некои нови дискусии.
Кога ќе стигнете до вашата сакана дестинација, обидете се да се прилагодите на локалниот распоред што е можно поскоро.
На пример, ако пристигнете во 6 часот локално време (но пладне по ваше време), јадете вечера, а не ручек. Ако вашиот нормален час за спиење дома е 11 часот, одете на спиење во 11 часот по локално време (дури и ако е само 5 часот дома). Бидете колку што е можно повеќе изложени на сонце во текот на денот за да го ресетирате внатрешниот часовник на вашето тело.
Не грижете се, можеби ќе се соочите со фактот дека некои од вашите перформанси ќе бида намалени и според тоа треба соодветно да се однесувате. Честите патници кои веќе знаат често си развиваат свои сопствени стратегии за управување со оваа состојба, а по неколку едноставни упатства, симптомите може значително да се намалат.
Не грижете се, „Јetlag“ е само привремена состојба, но може значително да го намали вашиот одмор или задоволството за време на вашето патување. Но, ако сте чест патник и постојано се борите со оваа состојба, можеби веќе имате потреба да посетите специјалист.
