Кај лицата со целијачна болест консумирањето на глутенски намирници може да предизвика сериозни симптоми и здравствени проблеми
Целијачната болест е болест која го зафаќа дигестивниот тракт, го оштетува тенкото црево и така доведува до нарушена апсорпција на нутриенти од храната. Лицата кои имаат целијачна болест не можат да толерираат глутен-протеин којшто се наоѓа во некои житарици. Освен во житариците глутенот се наоѓа и во многу индустриски преработени производи (каде се додава за постигнување на разни својства на производот), во лекови, витамински суплементи, балсами за усни.
Што е тоа целијачна болест и како таа функционира?
Целијачната болест е автоимуна болест која се карактеризира со оштетување на тенките црева, индуцирано од ингестија на глутен. Постојат индикации дека е можно и други неглутенски протеини да се вклучени во отпочнување на имун одговор кај лица со целијакијата- но сеуште во општата дефиниција за целијакија е нагласено дека основна причина за појава на симптоми и оштетувања на тенките црева се глутенските протеини. Кога лицата со целијакија ќе внесат глутен во својот дигестивен систем тогаш се активира нивниот имун систем-кој секретира антитела кои го напаѓаат глутенот а притоа и структурите на тенките црева кои на крај се оштетуваат. Крајниот резултат од внесот на глутен е намалена апсорпција на разни нутриенти од храната поради оштетувањето на вилите на тенките црева. Вилите во тенките црева се структури кои служат за апсорбирање на нутриентите од храната, преку ѕидот на тенкото црево, до крвотокот. Кога вилите ќе се оштетат (поради нападите од имуниот систем врз глутенските протеини), пациентот вообичаено станува неисхранет, без разлика на тоа колку храна внесува.
Точната причина за појава на целијакија не е позната, но досега е познато дека болеста може да се наследува т.е. да се пренесува во фамилиите од родителите на децата. Понекогаш почетокот на болеста се јавува после одредени настани во животот: после операција, бременост, по породување, вирусна инфекција, или тежок емоционален стрес. Симптомите кои се јавуваат при оваа болест може да бидат лесни, или во одредени случаи многу тешки. Се смета дека во светот 1 од 100 лица страда од целијакија.
Оваа состојба не треба да се сфати така наивно и треба веднаш да се започне со нејзин третман бидејќи долгорочните ефекти од нетретирана целијакија може да се манифестираат како:
- Железо-дефицитна анемија;
- Пореметувања во централниот и периферниот нервен систем;
- Проблеми со плодноста и можни спонтани аборуси кај женскиот пол;
- Панкреасна инсуфициенција;
- Намалена функција на мочниот меур;
- Развој на некои видови канцерогени заболувања;
- Појава на дополнителни автоимуни заболувања;
Што е тоа глутен, и зошто е непожелен кај лицата со целијакија?
Со зборот глутен се означува фамилија на протеини кои се наоѓаат во житарките: пченица, јачмен, рж и понекогаш и овес. Двата главни протеини во глутенот се глијадин и глутенин, и нивна основна карактеристика е тоа што при правење на леб, т.е. при нивен контакт со вода, тие делуваат како „лепак“ во тестото и овозможуваат негово поврзување и добивање компактна структура. Глутенските протеини сами по себе не се штетни и здравата популација нема основана причина за нивно избегнување, но лицата кои имаат целијачна болест, алергија на пченица, или глутен-сензитивност треба да го ограничат внесот на глутен или целосно да го отстранат глутенот од исхраната. Проблемот со глутенот кај овие лица се јавува пради тоа што имуниот систем на лица со целијакија го препознава глутенот како страна и штетна супстанца која треба да се нападне, и имуниот систем тоа и го прави, но при справувањето со глутенот ги оштетува и структурите на тенките црева-вили кои служат за апсорпција на нутриенти од храната и тоа е основниот механизам по кој се јавува оштетување на тенките црева што резултира со малапсорпција.
Диетотерапија кај целијакија
Основниот третман на целијакијата е диететскиот третман, кој во кратки црти може да се дефинира како: невнесување на глутен во организмот. Покрај глутенските житарици, треба да се внимава и на внес на глутен од други производи (лекови, козметика, суплементи, процесирана храна), што се постигнува со добро читање на етикетите на производите, каде глутенот мора да биде посебно означен, поради тоа што е чест алерген и предизвикувач на интолеранција на храна.
Глутенски житарици кои не смеат да се консумираат се: пченица, јачмен, рж, понекогаш и овес (чистиот овес не содржи глутен, но често се вкрстува со други житарици или се одгледува на исти плантажи со глутенски житарици и лесно може да се контаминира со глутен).
Треба да се читаат етикетите на ферментираните и кондензираните млечни производи бидејќи некои од нив може да содржат додаток – глутен.
Да се читаат етикетите на козметичките производи кои исто така може да содржат глутен.
Сите процесирани производи можно е да содржат глутен, но тоа мора да биде напишано на нивната етикета така што со нејзино читање лесно може да ги одбегнувате глутенските производи.
Може да јадете: овошје, зеленчук, јаткасти плодови, хељда, киноа, амарант, ориз, пченка, сите семиња, млечни производи, месо, јајца, риба, сите мешунки и се останато што во својот состав не содржи: пченица, јачмен, рж, овес или глутен.
