Д-р Александар Сајковски зборува за инфекциите кај децата во градинките и училиштата
Со д-р Александар Сајковски, специјалист по педијатрија – неонатолог од клиничката болница „Аџибадем Систина“, разговаравме за вирусните инфекции кај децата, за нерационално користење на антибиотиците и за навиките на родителите поврзани со настинката и грипот.
Температурите не се толку ниски, но доста променливи, што е карактеристично за овој период од годината. Дали заради променливото време е зголемен бројот на деца во амбулантите?
Променливоста на температурата и промената на температурата во овој период на годината води до чести инфекции, најчесто се вирусни инфекции и во принцип доминираат инфекции на инфлуенца, грип и други вирусни инфекции. Во основа има доста зголемен број на пациенти, педијатриски пред сè, кои бараат третман во однос на самите инфекции. Но она што е многу карактеристично е дека овие инфекции најчесто се проследени со покачување на телесната температура со кашлица, секреција од нос, слабост и малаксаност. Ова треба да биде знак дека детето треба да се однесе на педијатар.
Развојот на инфекции многумина го поврзуваат со посетата на децата во градинка и во училиште. Кој е вашиот став, дали треба да се избегнуваат овие установи, имајќи во предвид дека тие се многу важни за детскиот развој?
Градинките и училиштата се места каде што децата треба и мора да одат. Јас имам педијатриски став дека градинките не треба да се избегнуваат. Познато е дека децата во првите пет, односно шест години имаат послаб имунитет (дел од имунитетот што се нарекува TH 1 одговор на имуниот систем). Децата заради послабиот имунитет имаат почесто појава на инфекции. Она што е типично за овој период од животот е дека кај 90% од случаите се вирусни инфекции. Децата во принцип 85-90% од тие што ги посетуваат амбулантите имаат вирусни инфекции и не треба да примаат антибиотици. Градинките се места каде децата постигнуваат одличен психолошки раст и развој, добиваат општествено важни навики и едноставно се адаптираат на животот во надворешната средина, се осамостојуваат. Така што, тие се екстремно значајни и многу важни за развојот на психата, телесниот развој и целокупниот развој на детето. Напуштањето на градинките заради постоење на потенцијална опасност од чести инфекции, апсолутно нема никаква логика особено што постојат методи и техники што ние со одредени имуномодулатори можеме да го стимулираме имунитетот на децата. Јас лично во сите разговори со родителите општо, па и со медиумите, секогаш го потенцирам значењето на градинките како место за правилен развој на децата.
Според статистиките, во првите две години од животот бебето просечно прележува 8 до 10 настинки. Токму затоа, доењето е клучно за заштита на здравјето на бебето. Ќе може ли да ни објасните на кој начин мајчиното млеко го заштитува бебето од настинки и вируси?
Доењето е несомнено една од најголемите придобивки во еволуцијата на човекот, значи секој цицач има свое млеко па така и човекот. Мајчиното млеко кое е специфично конструирано во градата на мајката за нормален раст и развој на нејзиното бебе. Она што е клучно е дека мајчиното млеко има специфична структура на протеини, јагленохидрати, масти, минерали и олигоелементи кои се оптимални за нормален растот и развојот на едно дете. Сигурно дека развојот на технологијата и индустријализацијата во последниве децении доведе до тоа да денеска добиваме вештачки млека кои се многу блиски до мајчиното млеко, но никогаш нема да бидат на ниво на квалитетот на мајчиното млеко, пред сè најмногу заради целиот имунитет и одбранбен систем кој што мајката го дава на своето дете.
Имено, мајчиното млеко содржи антистафилококен фактор кој што директно го штити и помага бебето да не добие стафилококна инфекција. Мајката со своето млеко пренесува еден огромен дел на антитела кои ги има создадено и болестите кои ги има прележано и поминато може да го заштити своето бебе, на тој начин.
Тука се и дополнителните одредени специфични молекули како што се интерлеукини и антитела кои што во основа го штитат бебето од инфекции. Затоа велиме дека дете коешто е доено поретко има инфекции и е позаштитено од дете кое е на вештачко млеко. Би сакал да потенцирам дека на планетава Земја не постои вештачко млеко кое може да е идентично на мајчиното млеко. За жал последниве децении со развојот на индустрилизацијата и со новиот начин на живеење, процентот на деца кои се доени и должината на доење е доста намалена и затоа во сите земји во светот се прават голем број на програми со кои се врши едукација и се стимулира доењето, затоа што мајчиното млеко е незаменливо.
Наједноставно кажано, вештачките млека се добиени од кравјо млеко, денеска постојат интенции да се произведуваат и млека од козјо млеко но тие колку и да се технолошки добро направени, сепак човекот не е крава за да пие кравјо млеко. Доењето треба да го стимулираме и развиваме, ние како општествено одговорна болница и болница пријател на бебињата многу работиме на планот на доењето со мајките уште пред да се породат, во фазата на едукативните предавања за трудниците и во тек на доењето.
Што претставува најдобрата заштита против инфекции? Зборуваме во прв ред за вирусни инфекции, бидејќи околу 90 проценти од инфекциите кај децата се вирусни.
Вирусните инфекции се апсолутно доминантни во природата на човештвото, 85-90% од инфекциите се вирусни. Тие најлесно се пренесуваат, но она што е најмногу карактеристично е тоа дека вирусите се микроорганизми кои што влегуваат во клетките и навлегувајќи во клетките на респираторниот систем и така живеат и се размножуваат. Засега не постои лек кој е измислен како антибиотик кој би делувал на ниво на клетка, би можел да влезе во клетката и да го убие вирусот а во исто време да не ја оштети самата клетка. За разлика од тоа, имунолошкиот систем на човекот и на детето има извореден систем на контрола на сè она што е страно во телото и кога ќе го препознае вирусот ослободува т-клетки убијци, антитела, интерлеукини со кои влегува во борба и се справува со самите вирусни инфекции. Кај некои деца заради нешто послаб имунолошки одговор, може да се случи да се повторуваат инфекциите. Зборуваме за деца коишто имаат т.н. рекурентни респираторни инфекции, најчесто респираторни. Би сакал да нагласам дека не смеат да се користат антибиотици за лекување на вирусни инфекции. Тоа е една најголемите грешки кои се прават и она што инсистирам на родителите да им апелирам, да имаат јасен став, дали инфекцијата е вирусна или бактериска. Ако е вирусна не се лекува со антибиотици, тој се дава само тогаш кога има јасна и сигурна бактериска инфекција.
Како да се заштитиме? Има цела плејада мерки кои треба да се преземат во однос на исхраната, користење на имуномодулаторите.
Постои забуна во термините имуномодулатори и имуностимулатори, постојат и помошни лековити средства кои може да го стимулираат имунолошкиот систем на детето да ослободи доволна количина на антитела (CD маркери – интерлеукини) со кои детето се штити од одредени инфекции. Денеска на пример, имаме препрати кои се користат и кои имаат карактеристики на вакцина. Кога ги внесувате детето прави антитела према некоја бактерија и тоа се обично препрати кои даваат имунитет кон бактериски инфекции. Наспроти тоа, има препрати кои се користат за стимулирање на имунобиолошкиот систем за заштита од вирусни инфекции. Еден од таквите е инозин ацидобен, кој го подигнува нивото на TH1 одговорот на системот на детето, а со тоа се изедначува TH1 и TH2 одговорот и детето прави помалку инфекции.
Еден од имуномодулаторите преставува и редовното и правилно користење на пробиотици.
Сè уште, голем дел од медицинската јавност и општата јавност смета дека пробиотиците се т.н добри бактерии кои се користат во ситуации кога едно дете или возрасен човек има пролив. Тоа не е точно, затоа што имаме такви пробиотици кои се користат за лекување на проливи и цревни инфекции, но имаме група на пробиотици кои се користат за стимулација на имунолошкиот систем преку цревото, затоа што цревото преставува најголемиот дел од имунолошкиот систем кај детето или возрасниот човек. Многу е интересен феноменот дека пробиотик доаѓа од зборoвите „про“ и „биос“ односно што во превод значи „за живот“ за разлика од антибиотик кој доаѓа од „анти биос“ и значи „против живот“. Логично е да го користиме терминот антибиос затоа што убиваме живи микроогранизми- бактерии.
Колку е важна исхраната? Каква треба таа да биде за да го зајакне детскиот имунитет?
Една од компонентите која е многу битна во јакнење на имунитетот. За жал навиките наши во најголем дел од семејствата е таква да се користат нутритивни компоненти кои не секогаш имаат позитивно влијание на имунолошкиот систем. Еден од клучните имунолошки компоненти во исхраната кои треба да се обезбеди е витаминот Д. Витаминот Д покрај неговото својство кое е многу познато во медицината за зајакнување на коскениот систем, има огромно дејство во регулација на имунолошкиот систем и подигање на имунобиолошкиот систем.
Но, за жал, изворите во исхраната на витамин Д се многу мали и повеќе се добива преку сонцето, односно во кожата се создава преку сончевите зраци. Покрај витаминот Д тука е неопходно внесување на многу минерали, олигоелементи кои се составен дел на имунолошкиот систем кои се обезбедуваат од здрава исхрана со внес на чист зеленчук и чисто овошје. Можам да кажам дека во одредени овошја и зеленчуци имаме големи количини на одредени витамини, минерали и олигоелементи, еден од таквите интересни феномени е дека во пиперката има огромна количина на Ц витамин која дури е поголема отколку количината на Ц витамин која ја има во лимонот. Еден од важните моменти во исхраната на која секогаш инсистираме е сепак адекватно обезбедување на главниот нутритиент – протеините. Децата имаат голема потреба за протеини, од една страна заради големиот метаболизам и преработка на протеини кои ги имаат, а од друга страна заради растот и развојот за што тие им се неопходни. Главен извор на протеините преставува месото.
Свеста на родителот не треба да се одразува само во внимавањето на исхраната кај детето, туку и во животниот стил. Детето не смее да престојува во простории во кои се пуши а воедно му е потребно повеќе чист воздух. Како да се зачува здравјето на детето кога воздухот е загаден?
Навиките во кои се живее се екстремно важни. Она што можеме со сигурност да кажеме дека полиароматичните соединенија, големиот број на загадувачи на околината особено аеро-загадувањето води до доста тешки оштетување на респираторните системи. Инсистираме во просторијата каде што престојува детето да не се пуши. Пушењето е еден од факторите кој може да ја намали макрофагната активност на белодробниот систем, а со тоа да се потенцираат инфекциите. Ние во основа најмногу зборуваме за негативниот ефект, најмногу на можноста да дојде до намалување на имуно-биолошкиот систем. Секако долготрајното пушење на човекот кој пуши му носи одредени други можности за развој на заболување, како што е канцерот на бели дробови. Голем проблем е тоа што Скопје и Тетово се најзагадени градови во светот во последните две години во зимските месеци. Нашиот главен проблем е тоа што и да не пушите дома, аерозагадуањето кое доаѓа од надвор е толку екстремно и толку тешко што може да предизвика нарушување на целокупниот имунобиолошки систем на дишните патишта. Тој процес на загадување мислам дека може да се намали и треба да се направи поголема свест кај населението. Еден од најголемите загадувачи се старите автомобили, но може да се користат помошни средства во домовите – јонизатори кои се прочистувачи на воздухот и со своите 5 или 6 степени филтри може да го прочистат воздухот во средината каде престојува детето.
Постојат многу мислења и заблуди поврзани со настинката и инфекциите кај децата. Кои се првите симптоми на кои родителите треба да реагираат и воедно, кои се најчестите заблуди коишто ги слушате поврзани со инфекциите од страна на родителите?
Настинките се лесни вирусни инфекции, грипот е потешка вирусна инфекција, но постојат огромен број на вируси кои може да го нападнат детето. Она што најчесто се случува во нашите амбуланти е да доаѓаат родителите заради покачена температура кај детето, а не заради кашлица или некој друг симптом. Температурата е главен симптом заради кој се во основа посетени педијатриските амбуланти. Но морам да напоменам дека температурата не е лош симптом, туку нормален одбранбен механизам на телото.
Секако дека ние не би дозволиле температурата да биде екстремно висока, над 40 степени, но родителите треба да имаат во обзир еден факт, дека од моментот на качувањето на температурата на ниво од 38 до 38.5 во период на наредни 6-10 часа самата температура е имуностимуланс за имуно-биолошки одговор и ослободување на повеќе од 3 милјарди леукоцити кои одат на местото на инфекцијата. Ако во случај на самиот старт се сузбие температурата, и имуниот систем го нема сигналот дека треба да се бори, нема да се ослободат тие леукоцити и може да дојде до феномен т.н. мрзлив имунолошки систем.
Затоа, ние инсистираме родителите да не брзаат со давање на лекови за симнување на температура, но да ја одржуваат температурата на ниво 38 до 38.5.
Други симптоми кои може да се појават се секреција на нос, умерена кашлица, слабост. Имајќи ги во предвид сите овие симптоми родителите доаѓаат во амбуланта, но она што апелирам е да не бараат веднаш антибиотик.
Кога е време за антибиотици и кои се вашите совети за заштита од инфекции кај децата?
Антибиотиците се лекови кои го носат називот „анти биос“, анти живот, лекови кои се даваат за убивање на бактериите. Од моментот на откривањето на првиот антибиотик пеницилин кој го има откриено Флеминг во 1929 година до правата примена на тој пеницилин во 1941 година, кога прв пат е применет кај војник со стрептококна сепса и успеано е да се излекува. Овој лек како антибиотик до 1945 година се давал само на војската, а потоа почнува да се користи и кај другата популација и кај деца.
За жал, за овие 70 години откога се користат антибиотиците, нашето нерационално користење и родителското непотребно инсистирање на антибиотици нè доведе во ситуација да имаме огромен бројна бактерии кои се резистентни на антибиотици.
Тоа е една состојба со која треба да се избориме сите и ако ја погледнете картата на Европа, многу интересно е дека најмала резистентност на антибиотици има во земји каде и најмалку се користат антибиотици, а тоа се Скандинавските земји. Но тие се лидери во користењето на имуностимулаторите, пробиотиците таму се користат долго време, посебни типови на пробиотици (лактобацилус ројтер и протектис) за имуномодулации и ако само користите пробиотици се намалуваат инфекциите кај едно дете за 60% – 66%. Ако на тоа додадете и некој од другите имуномодулатори како што е инозинацедобен за повеќе од 90% се намалуваат инфекциите кај децата. Со ваква комбинација, се намалува шансата за добивање инфекции, вирусни и бактериски, а со тоа се намалува и користењето на антибиотиците. Користењето на имуномодулаторите во последните 30 години е нешто што е рутина во голем број на земји. Ништо лошо не може да му се случи на едно дете или возрасен човек ако користи имуномодулатори, само едноставно се балансира имунобиолошкиот систем на ниво на TH1 и TH2 одговорот.
