Основно правило во исхраната е да се владее со здрав разум и да не се бараат некави формули или чудесни режими на исхрана, бидејќи не постојат. Ако воопшто постои некаква формула за правилна исхрана тоа би можела да биде следнава: ,,балансирана и здрава исхрана, проследена со одредена физичка активност, со оптимален одмор и психичка опуштеност”
Житните растенија имаат најдолга историја во исхраната на човекот, и го следат неговиот цивилизациски развој. Со започнување на одгледување на житата лугето го напуштиле номадскиот начин на живеење. Погодноста за исхрана и можноста за складирање ги направиле житата основни прехранбени намирници. Благодарение на супериорните хранливи материи кои се составен дел на зрната, житарките се застапени во исхраната кај сите народи ширум светот. Освен хранливата вредност житарките го чуваат нашето здравје, помагаат за одржување на добра телесна тежина, го забрзуваат метаболизмот и ја подобруваат работата на цревата, а со тоа го олеснуваат и варењето на храната.
Зрната од житата се користат за исхрана како зелени, зрели или преработени. Можат да се консумираат варени, пржени или печени. Како основна преработка од житарките е брашното, кое понатаму може да се праработува во најразлични прехранбени производи.
Нутриционистите тврдат дека во „прехранбената пирамида“ се нудат задоволителни и лесно применливи упатства за правилна исхрана. Човек да се храни според правилата на пирамидата значи да избере соодветен број оброци и различни прехранбени производи од секоја од петте големи групи, содржани во неа. Со исхраната на овој начин, најдобро се обезбедуваат сите потребни хранливи материи: шеќери, белковини, витамини, минерали и друго.
Според поддржувачите на правилата на прехранбената пирамида, убаво тело и добра здравствена состојба се оддржуваат доколку во исхраната се почитува односот на намирниците вклучени во неа. Во основата на пирамидата се вклучени житарките (скробни зрна) и нивни преработки, кои претставуваат најзначаен енергетски извор за организмот. Житарките се едни од најзначајните намирници за човекот, бидејќи ги содржат сите потребни хранливи материи, во идеална природна рамнотежа и соодветна за човечкиот организам. Поради хемискиот состав и ефектите врз организмот и здравјето, житарките се неизбежни во секојдневната исхрана. Житарките се најдобра храна за почеток на денот.
Денес многу нутриционисти ја напуштаат исхраната во склад со правилата на пирамидата, но вистинските познавачи на здравите прехранбени навики, независно од опцијата која ја поддржуваат, задолжително препорачуваат барем по еден оброк дневно од зрна, снежинки или преработки од жита.
Житарките содржат јаглехидрати, белковини, масти, диетални влакна, голем број витамини и минерали. Сите нутритивни материи кај житарките се во природна рамнотежа која е идеална за човечкиот организам. Најголеми количества и најдобро балансиран однос на хемиските материи содржат интегралните зрна и преработки. Колку степенот на преработка на зрната е повисок, толку содржината на овие материи е помала.
Интегралните зрна и храната произведена од нив можат да го намалат ризикот од развој на одредени болести, вклучувајќи ги и срцевите болести, некои видови рак, дијабетес и други болести. Поголемата содржина на целулозни влакна во интегралните житарки помага за нормална функција на органите за варење и во спречување на појавата на запек. Интегралните зрна и леб покажуваат позитивни ефекти и кај намалувањето на телесната тежина. Оваа храна подолго се задржува низ системот за варење и дава чувство на ситост, со што се спречува прејадувањето. Исто така, интегралните зрна содржат помалку заситени масни киселини, а содржат корисни полинезаситени масни киселини и затоа се докажани антиоксиданси.
За разлика од зеленчукот и овошјето кои се консумираат свежи, житарките се консумираат варени, печени или преработени.
Во култивираните житни растенија, наменети за производство на брашно и леб, спаѓаат групата растенија од фамилијата треви (Poaceae): пченица (Triticum sp. L), ‘рж (Secale cereale L.), тритикале (Triticale sp.), јачмен (Hordeum sativum L.), овес (Avena sativa L.), пченка (Zea mays L.), сирак (Sorghum vulgare Brot.), просо (Panicum sp. L.) и ориз (Oryza sativa L.). Поради сличноста во употребата на зрното, за производство на брашно, во групата жита се вбројуваат и многу други култивирани и диви растенија од различни фамилии. Од многуте растенија овде ќе спомнам само неколку: елда (Polygonum sp.), киноа (Chenopodium quinoa Will.) и штир (Amaranthus sp.), наут (Cicer arietinum L.), соја (Glycine hispyda Max.), компир (Solanum tuberosum L.) и различни видови грав (Phaseolus sp.).
Врз основа на некои морфолошки и биолошки особини овие растенија се поделени во три групи:
- Вистински жита (пченица, јачмен, ‘рж, тритикале и овес);
- Просовидни жита (пченка, просо, ориз и сирак);
- Алтернативни лебни растенија (елда, киноа, штир, наут, соја, компир и грав).
Во 21-от век најверојатно ќе бидеме сведоци на висок подем на научните сознанија за храната и исхраната, поттикнат од новата карактеризација на хуманите геноми. Идентификацијата на гените ќе отвори можност за откривање на врските помеѓу генскиот код на индивидуата и нејзината предодреденост спрема болестите предизвикани од храната. Тоа би овозможило преку интервенција со храна да се помогне во одржувањето и подобрувањето на здравјето.
Денес научните сознанија за исхрана, упатуваат на консумација на природни извори на белковини, масти, шеќери, витамин и минерали и за избегнување на индустриски хемиски препарати, кои немаат ист квалитет со природните намирници. Недоволното количество, несоодветната и ненавремено консумирана храна е сигурна причина за недостиг од доволно енергија за секојдневните активности, духовна и физичка свежина и ведар дух во текот на денот.
