Треба системски да се работи на зголемување на вклученоста на медицинскиот ромски кадар во професионалните здравствени институции
„Хелсиншкиот комитет за човекови права преку обезбедувањето на бесплатната правна помош и документираните случаи има регистрирано различни прекршувања на здравствените права на Ромите. Горлив проблем во пристапот до здравствените услуги на Ромите претставува дискриминацијата врз основа на етничка припадност. Имено, докторите многу често не сакаат да ги запишат Ромите како свои матични пациенти, токму заради нивната етничка припадност. (…) Во оваа насока проблем е и недостапноста на одредени здравствени услуги во местата во кои мнозинското население е од ромската етничка заедница. Најилустративен пример за овој проблем е недостатокот на матичен гинеколог на територијата на општина Шуто Оризари, каде живеат преку 8000 жени кои се во репродуктивен период, а немаат пристап до здравствени услуги од репродуктивно здравје“, истакнува Игор Јадровски од Хелсиншкиот комитет за човекови права.
Одржлив и функционален здравствен систем кој ќе нуди подеднакви услови за сите пациенти, се формира со креирање на посебни политики за да ги адресира проблемите на маргинализираните граѓани со цел да го унапреди нивното здравје. Не се доволни само програми за унапредување на здравството, потребно е нивно усвојување и најважно – имплементација. Еден клучен аспект на кој задолжително треба системски и упорно да се работи е зголемување на вклученоста на медицинскиот ромски кадар во професионалните здравствени институции.
Специфичноста на ваквата мерка е со цел да се подобри пристапот кон лекување и овозможување на соодветна здравствена заштита на Ромите, да се создаде подобра комуникација и разбирање којашто ќе резултира со подобрување и целосно остварување на правата на пациентите Роми.
Салија Љатиф, стоматолог (фото: Рамчо Кундевски)
„Потекнувам од просечно Ромско семејство а мотивација да се запишам беше љубовта да се помага на луѓето да се грижат за нивното здравје. Хуманоста и сочуствителноста ме натераа да се запишам и да станам доктор. После дипломирањето, мотивацијата да се помогне на Ромската заедница ме натера да работам во невладиниот сектор, четири години се посветив на здравствена едукација и подигање на свеста во делот на здравството кај Ромската заедница во општина Шуто Оризари“, ја започнува својата приказна Салија Љатиф, дипломиран лекар по општа стоматологија и стипендист на Програмата за медицински стипендии за Роми (РХСП).
Салија сака да влијае врз подобрување на сликата за Ромите помеѓу пошироката популација и нејзината мисија како лекар е подобрување на пристапот на Ромите до здравствениот систем.
„Како дел од РХСП, имав можност да учам од најдобрите, имав ментори кои се универзитетски професори ,моето стручно знаење беше надоградено и бев солиден студент и додипломските студии ги завршив навремено. Освен тоа, имав можност да се стекнам со знаење и вештини од неформално образование кои ме поттикнаа одреден период да работам со Ромската заедница, едуцирајќи, подигајќи ја свеста за важноста да се грижат за своето здравје и како истите да се вклучат како рамноправни пациенти во здравствениот систем“, истакнува Салија.
Ромите како баратели на услуги во здравствениот сектор имаат доверба во граѓанските организации, бидејќи тие најчесто се единствениот пристап до институциите за решавање на проблемите.
„Сакаме да ги запознаеме здравствените работници како културолошките навики влијаат врз здравјето на Ромите, односно како преку унапредена културолошка сензибилизација да се подобри комуникацијата и соработката на релација доктор – пациент, која директно влијае на пристапот и квалитетот на добиените и понудените здравствени услуги“, вели Александар Самарџиев, координатор на „Нови медиуми за нови наративи за Ромите во здравството“, проект кој го спроведува Х.Е.Р.А. – Асоцијација за здравствена едукација и истражување.
„Во текот на моето работење во НВО секторот имав можност да сфатам како функционира другата страна односно страната на пациентите кога се баратели на услуги во здравствениот сектор. За жал, ситуацијата е жална, особено за маргинализираните групи во кои спаѓа и Ромската заедница. Дискриминацијата, недоволното познавање на законските прописи и норми заради недоволното образование, лошата социо-економска состојба се најголемите проблеми на оваа група граѓани и истите се соочуваат со големи предизвици на нивниот пат да добијат здравствена услуга на секундарното и терциерното ниво“, вели Салија.
Истото го потврдува и Акиф Кариман, активист во граѓанските иницијатива „Ромски глас“, исто така стипендист на РХСП и студент по медицина. Тој е дел од проект за менување на наративот на здравствените работници кон пациенти Роми.
„Од истражувањата што ги спроведовме, во Топана и во Тетово минатата година во примарна здравствена заштита на тие две места, пациентите се генерално задоволни од матичните лекари, проблемите се појавуваат во секундарно и терциерно здравство. Кога треба болничко лекување, тогаш се јавуваат проблеми. На примарно ниво, немањето на здравствено осигурување и недостигот од лична документација, остануваат главна пречка“ заклучува Кариман.
Таргетирањето на пречките во остварување во правото на здравје и здравствена заштита на Ромите пациенти во секундарно и терциерно здравство, го потврдуваат и од Хелсиншкиот комитет за човекови права.
„Ромите се соочуваат со проблеми при пристапот кон болничко лекување, кога им се бара авансен износ на средства пред воопшто и да започне лекувањето, како услов да им биде овозможено болничкото лекување, иако наплатата на партиципативниот учинок за болничко лекување стандардно се наплаќа по завршувањето на лекувањето. Ова е резултат на стигматизирањето на Ромите и поврзувањето на нивната етничка припадност со одреден социјален статус“ заклучува Јадровски.
Што треба да се промени за да се добие квалитет на здравствените услуги на маргинализираните групи на граѓани
„Потребни се многубројни реформи во здравствениот систем , почнувајќи од намалување на партиципацијата за социјално загрозените групи на граѓани, истите не се во можност да добијат навремен третман особено хронично болните, бидејќи нивната состојба бара мултидисциплинарен третман кој вклучува трошок и истите не се во можност навремено да се лекуваат и обично се јавуваат на лекар при терминален стадиум, постојана едукација на ваквите лица за законски промени и прописи во здравствениот систем, зголемување на медицински персонал во болничките установи, бидејќи сегашниот е сè уште дефицитарен во давање на здравствените услуги и сл.“ вели Салија.
Како идеален пример, кој би бил дел од системско решение кое би ги променило нештата за подобрување на правата на сите пациенти, Кариман предлага да се воведе наративна медицина, курс на кој досега учествувал двапати во Салцбург. „Овој нов концепт во медицината кој ги учи здравствените работници како да комуницираат со пациентите и како да се поврзат со нив“, вели Кариман. „Треба да се размисли за ова да се подготви можеби курикулум за да биде дел од континуирана медицинска комуникација“, вели тој.
На прашањето дали јавните здравствени установи посебно треба да изнајдат механизми како да ги вклучат Ромите во користењето на здравствените политики и нивната промоција во ромските заедници, Салија заклучува:
„Во Република Македонија донесен е стратешки документ кој се вика Стратегија за Роми и во истиот, во делот за здравство и вработување се предвидува вработување на здравствен кадар Роми во јавните здравствени институции, бидејќи примерите покажаа дека е голема веројатноста за полесен пристап на Ромите како пациенти во овој сектор.“
Општиот заклучок е дека граѓански организации кои работат директно со маргинализираните групи на граѓани вклучувајќи ја и ромската заедница, ги знаат предизвиците и проблемите, и токму тие треба да бидат линк помеѓу заедницата и институциите, за на крај политиките, одлуките и буџетот да ги креира Министерството за здравство како надлежен орган. „Проблематиката е комплексна и бара мултидисциплинарен пристап“ завршува Салија.
