Интервју со д-р Ленче Петровска од ПЗУ „Биомедика“ на месноста Тепсија, во населба Баир, Битола
Правото на здравје е меѓународно признато право. За прв пат е дефинирано од страна на Светската здравствена организација како „право на секое лице на најдобро физичко и ментално здравје кое може да се постигне“. Тоа значи остварување на еднакво право и пристап до здравствените услуги на жените и маргинализираните лица, меѓу нив и Ромите.
Да се помогне на сите подеднакво е ставот на д-р Ленче Петровска од ПЗУ „Биомедика“ Битола. Таа веќе 15 години работи на месноста Тепсија, во населбата Баир во Битола, населба со најголем број на Роми во Битола. Таа е лекарка со најголем број на Роми пациенти и со неа разговаравме за нејзините искуства, како и за предизвикот и мотивацијата да се работи со луѓе со загрозена социо-економска состојба. Токму нејзината посветеност кон својата работа кон која зборува со голема љубов, ја донесе во постојан контакт со ромското население.
„Јас сум човек кој сака да помогне. Со своите пациенти, од кои 20 проценти се Роми, имам воспоставено одлична комуникација, но работата со нив претставува предизвик. Тоа е најмногу заради нивниот пристап до здравствените институции, кој е многу поразличен и потежок од останатите етнички заедници. Во овој поглед, ромската популација е најризичната етничка заедница. Tоа е токму поради нивната недоволна информираност и слабата здравствена едукација на малцинството“, истакнува д-р Петровска.
Овие клучни проблеми имаат многу подлабок корен, токму поради фактот дека овие граѓани се на маргините на ова општество. Немањето соодветно образование, како и здравствена и социјална заштита, ги „држи“ пациентите во сиромаштија. Со својата посветеност и желба да помогне, д-р Петровска силно сака да ја промени оваа незавидна позиција, која што се одразува врз сите – во прв план врз нејзините пациенти, врз нејзината работа, но и на пошироко ниво, врз демократијата и основните вредности за заштита на човековите права, каде што припаѓа и правото на здравје.
Освен права на здравствена заштита, пациентите имаат и обврски. Обврска на пациентот е да се грижи за своето здравје, да даде вистинити податоци, да постапува според советите на здравствените работници, да ги почитува правилата за однесување и да го почитува професионализмот на здравствениот работник.
Дали меѓу Ромите постои навика за редовни медицински прегледи? Колку се свесни за своето здравје, колку прават прегледи и колку се одговорни? Дали ги почитуваат вашите препораки кога ќе се обратат за помош? Воопшто, дали имаат доверба кон здравствените работници?
„Односот пациент-лекар се гради постепено и се основа на взаемна доверба и почит и треба задолжително да се нагласи дека двете страни подеднакво делат права и обврски. Кон мене имаат голема доверба, бидејќи долги години ме знаат. Ги праќам на дополнителни прегледи и им помагам и надвор од мојата лекарска пракса, прво од причина што сакам да помогнам, а и честопати немаат кој друг да им помогне. Мојата работа како лекар, подразбира соодветна грижа, но и еднаков третман за сите пациенти, затоа се трудам да го добијат потребното внимание секаде каде што ќе ги препратам со своите медицински наоди. Можам да кажам дека повеќето мои пациенти се одговорни за своето здравје и се однесуваат во согласност со моите лекарски препораки и совети.
Она што се трудам да го променам е недовербата кон институциите. Оваа недоверба и нарушена комуникација, во некои случаи резултира на сметка на нивното здравје. Некои од нив доаѓаат на преглед кога веќе немаат друг избор. Покрај тоа што Ромите се борат со егзистенцијални проблеми, тие во исто време се соочуваат со бариери за добивање на она што треба загарантирано им следува, а тоа е основната здравствена заштита. Бројот на вакви пациенти не е голем, но е присутен. Ова задолжително мора да се промени, а напорите почнуваат од нас лекарите и секако, од институциите.
Лично јас, морам да истакнам дека со својата посветена работа, не само моја, туку и на сите мои колеги во амбулантата, Ромите ги добиваат сите бесплатни услуги, навремено се информирани за сите новитети и мерки во здравството и имаат целосна и соодветна здравствена заштита. Правата на сите пациенти ги почитуваме во целост. Впрочем, затоа и сме се одлучиле да ја работиме оваа работа, која подразбира несебична помош за сите подеднакво“, истакнува д-р Петровска.
Ваквите позитивни примери во здравството треба да се што побројни. Кога на здравствените програми им се пристапи стратешки, само тогаш може да се зборува за промена на нештата на подобро. Секако дека ангажманот на лекарот е многу важен, но тој е една алка во процесот. Главната одговорност е во институциите коишто ги носат здравствените програми.
Дали сметате дека треба кон нив да има посебен однос, односно поинаков пристап, во смисла, повеќе да им се објаснува и да им се посветува време за да ја добијат потребната нега?
„Целосно сме посветени и постојано им се јавуваме на телефон да ги потсетиме дека имаат упати за на преглед. Сме се подредиле да помогнеме. Тие се дел од нашите животи и сите ние лично и приватно им помагаме на сите начини, преку давање на секаков вид на информации и помош. Медицинската сестра Надица Николовска ми е постојана помош. Таа е многу посветена на работата на Ромите и не би можела сама без неа. Секако дека е неопходно да се работи на едукација. Пациентите Роми, често не знаат да објаснат што им е и имам проблем да одредам каква мака имаат.
Морам да истакнам дека има и многу весели моменти, тие ми се инспирација и токму затоа сум тука каде што сум во моментов.
Необичен свет се и треба повеќе да вложуваме во подобро запознавање со крајна цел – подобро здравје и здравствена заштита. Особено на почетокот на мојата лекарска пракса овде, многу бев инспирирана од нив и нивните приказни. Тие ме направија не само подобар лекар, туку и раскажувач, човек кој е отворен кон светот богат со различности. Имено, имам напишано три лични ракописи (тетратки) со нивните несекојдневни и необични приказни и моите средби и пријатни искуства со нив.“
Граѓанските организации ХЕРА – Асоцијација за здравствена едукација и истражување, КХАМ и Сонцe, на овој проблем решија да пристапат на поинаков начин, преку креирање на Билтен, наменет за информирање на здравствени работници за состојбата поврзана со обезбедување на полесен и поквалитетен пристап до здравствени услуги за пациентите Роми. Со овој билтен, преку унапредена културолошка сензибилизација да се подобри комуникацијата и соработката на релација доктор-пациент, која директно влијае на пристапот и квалитетот на добиените и понудените здравствени услуги. Целта е заеднички да се работи на промена на наративите кон пациентите Роми и на Ромите кон докторите.
Навиките се менуваат доколку перцепцијата за проблемите се промени во релацијата пациент – здравствен работник. Што треба да преземат институциите за да се подобри комуникацијата помеѓу пациентите Роми и здравствените работници? (бидејќи подобра комуникација значи дека може повеќе да им помогнете кога им е потребна Вашата помош). Дали се потребни програми за превентивна здравствена заштита?
„Превенцијата е најважна за здравјето. На ова треба да се работи за сите граѓани, секако со посебен осврт кон маргинализираните групи. Добро здравство подразбира кога се заштитени и им е дадена грижа и помош на најслабите. Заложбата на институциите треба да се насочи кон барањето начини за активно учество на пациентите во РМ во лекувањето и самогрижата. Нужно е да се согледа нивото на здравствена писменост на пациентите во однос на здравствените информации и лекувањето. Единствено со правилен и насочен пристап, без предрасуди, со разбирање и доверба од двете страни, може да добиеме подобро здравство и подобра здравствена заштита“, заклучува д-р Петровска.
