Што е екранизам и зошто е се почест кај децата?
Времето пред екранот е секојдневна појава во денешно време, како во животот на возрасните така и на децата а светските податоци за употребата на електронски уреди се поразителни. Просечното дете од предучилишна возраст е пред екраните три часа дневно. При нивната употреба децата се повеќе од пасивни приматели на информации, тие активно бараат содржина што им е интересна и привлечна. Во оваа ситуација клучна улога имаат родителите. Околу 50 отсто од родителите им даваат на своите деца уреди за да се забавуваат и да го окупираат нивното внимание. Повеќе од една третина од родителите веруваат дека електронските уреди се корисни за учење на децата, а некои родители веруваат дека децата подобро ќе се вклопат со своите врсници доколку користат современи технологии. Самите родители многу користат уреди, а бидејќи истите се најголеми примери за децата, истражувањата покажуваат дека времето кое родителите и децата го поминуваат пред екраните е тесно поврзано.
Гледањето во екран е директно и индиректно поврзано со неврокогнитивниот развој на децата. Затоа, не случајно во последнава декада се појави нов поим во психотерапевтската терминологија – т.н. „екранизам“, кој е подразбира секојдневна, долгочасовна фиксираност пред каков било екран со негативното влијание врз мозокот, особено кај малите деца. Познат е и како дигитален аутизам, а би можеле да го окарактеризираме и како зависност. Пред да се развие зависност, нервниот систем на детето е престимулиран со редовното изложување на екрани. Ова предизвикува хроничен стрес во мозокот, што резултира со различни нарушувања во учењето, однесувањето, расположението и вниманието.
Кои се симптомите на eкрaнизмот и карактеристичните однесувања на афектираните деца?
Меѓу симптомите на екранизам се: чести промени во расположението, тешкотии во јазикот и говорот, проблеми со изучувањето на мајчиниот јазик и послаб речник, побавен когнитивен развој, тешкотии во комуникацијата, неконтролиран прекумерен гнев, слаба самоконтрола на емоциите и однесувањето, неорганизирано однесување, нарушувања на спиењето, тешкотии во учењето, депресија, премалку време поминато на свеж воздух, игра и физички активности, проблеми со тежината. Говорот е најчеста причина за која родителите се јавуват на лекар, но и поради промени во однесувањето и влегувањето во изолација односно живеење во т.н. „свој свет”. Децата немаат фокус, имаат нарушено внимание, делуваат отсутно односно се во фаза на псеудоаутизам. Кај некои деца екранизмот се манифестира во насока на потешкотии во воспоставувањето врска со другите околу нив, не се дружат со врсниците, се изолираат и немаат развиена игра соодветна на возраста.
Како да ги превенираме и корегираме овие состојби?
Децата до три години не треба да бидат изложени на екрани, додека од тригодишна возраст до рана училишна возраст можат да бидат изложени најмногу до 30 минути со присуство на родител/едукатор кој ќе комуницира со нив за содржината што се гледа, објаснување и преиспитување на она што го гледаат. Во училишна возраст се препорачува да ова време да не е подолго од еден час а родителот постојано треба да има увид што прави детето. Се разбира дека може да биде корисно интерактивно, контролирано употребување на екраните во едукативни цели, под надзор на родителите/едукаторите.
Во поглед на третманот неопходно е екранизациското ограничување на третираното дете најмалку 4 недели. Ова подразбира исклучување на сите екрани во домот. Наместо тоа, се препорачува семејството почесто да игра друштвени игри или да поминува повеќе време надвор во прошетки во природа и спортски активности. Освен тоа, со оглед на тоа што се работи за комплексно невролошко нарушување, се препорачува во овој период детето задолжително да посети стручно лице кое ќе му помогне да се справи со чувството на агресија и да стане пофокусирано, посамоуверено и посреќно. Секако не смее да ја заборавиме потребата од здрава исхрана и соодветна суплементација, особено со омега-3 масни киселини и витамин Д кои, меѓу останатите придобивки, докажано имаат позитивен ефект во развојот на мозокот и доброто ментално здравје.
