Нашата уста е полна со бактерии, некои од нив корисни, некои штетни, вклучувајќи ги и оние кои играат улога во расипувањето на забите. Бактериите во наслагите на забите ги користат шеќерите и скробот од храната и пијалаците и создаваат киселини. Киселините ја намалуваат pH вредноста во устата и тоа предизвикува разјадување на неорганските материи од глеѓта, а процесот се нарекува деминерализација. Продолжената деминерализација доведува до појава на кариес.
Кариес е инфективно, мултифакториелно заболување кое ги напаѓа тврдите ткива на забот. Површинскиот слој на забот се нарекува емајл, потоа следува дентин, па пулпа кое е меко, витално ткиво. Колку повеќе слоеви од забот се зафатени толку е поголема штетата, а прогнозата за забот полоша. Доколку кариесот не се третира може да предизвика ширење на инфекција, болки и загуба на забот. Многу е поедноставно и поевтино да се спречи кариесот на забите отколку да се третира или замени болниот заб.
Што предизвикува расипување на забите?
Нашата уста е полна со бактерии, некои од нив се корисни, но некои се штетни, вклучувајќи ги и оние кои играат улога во расипувањето на забите. Овие бактерии формираат мека, леплива наслага на забите наречена биофилм. Бактериите во наслагите ги користат шеќерите и скробот од храната и пијалаците во својот метаболизам и создаваат киселини. Киселините ја намалуваат pH вредноста во устата и тоа предизвикува разјадување на неорганските материи од глеѓта како што се калциум и фосфатите, а процесот се нарекува деминерализација. Кога pH на устата се враќа во нормални вредности, целиот процесот на деминерализација се стопира и се случува реминерализација, враќање на изгубените минерали во забот. Неорганските материи кои учестуваат во реминерализација и го штитат забот од кариес се флуорот од пастата за заби и минерали од плунката, тие заедно го “поправаат” емајлот и ги враќаат изгубените материи во него. Плунката е особено битна во процесот на реминерализација бидејќи има висока pH, претставува алкална средина и е резервоар на минерали, ја намалува акумулацијата на плак и има антибактериско дејство. Поради овие битни функции на плунката ризикот од кариес кај лицата кои страдаат од намален проток на плунка е многу зголемен. Овие два процеси на де- и ре-минерализација се во рамнотежа.
Доколку со текот на време преовладува деминерализацијата, значи фрекфентно конзумирање на храна богата со шеќери и скроб и не се отстранува редовно и темелно бактерискиот биофилм, глеѓта продолжува да ги губи минералите и доаѓа до појава на кариес.
Појавата на бела дамка е прв знак за деминерализација односно кариес. Овој процес е реверзибилен, што значи дека доколку се забележи на време може да се запре процесот на деминерализација, затоа се битни редовни контроли на стоматолог. Во оваа фаза потребно е да се ограничи внесот на шеќери и да се подобрат хигиенските навики со користење на паста со флуориди и можно е враќање на изгубената рамнотежа во устата.
Доколку процесот на деминерализација продолжи, мазната површина на глеѓта станува рапава и апсорбира пигменти од устата, ја менува бојата во потемна и како што прогресира лезијата се појавува шуплина во забот. Тоа е трајно оштетување на забот кое стоматологот треба да го санира со чистење на кариозниот процес и поставување на пломба.
Кој е изложен на ризик од расипување на забите?
Лица од сите возрасти се изложени на ризикот од кариес. Главните фактори на ризик за расипување на забите се негрижата за забите и консумирањето на премногу слатка или скробна храна и пијалаци.
Некои луѓе се дополнително изложени на ризик од кариес поради следните причини :
- Недостаток на плунка поради консумирање на одредени лекови, болести или некои третмани на рак
- Доенчињата и малите деца кои пијат од шишиња со цуцла се изложени на ризик, особено доколку им се даваат овошни сокови пред спиење. Ова ги изложува нивните заби на шеќери доволно долго време за да настане кариес. Овој тип на кариес дури и така се нарекува “ Baby bottle tooth decay”.
- Повозрасни лица кои имаат рецесија на гингивите- оголување на коренот на забите имаат ризик од појава на кариес на овие површини.
Улогата на шеќерот во појавата на кариес
Освен консумацијата на шеќери битна е и фреквенцијата на нивно консумирање, интервалите помеѓу јадење, концентрацијата на шеќер во храната и нејзината способност да се лепи на забите. Киселоста на храната која содржи шеќери може да биде модифицирана од друга храна.
Неколку препораки за намалување на ризикот од кариес:
- Намалете ја фреквенцијата на консумирање на храна и пијалаци богати со шеќери особено меѓу оброци.
- Намалете го внесот на овошни сокови, дури и на тие кои не се со додадени шеќери.
- Консумирајте храна која помага во враќање на pH вредноста во устата на нормални вредности како што се јаткастите плодови и сирења и храна што содржи вештачки засладувачи.
- Храна која содржи шеќер и скроб истовремено како што се торти, бисквити и газирани шеќерни пијалаци се исклучително кариогени и треба да се избегнуваат.
Дали кариесот е пренослива болест?
Кариесот не се пренесува меѓутоа бактериите кои го предизвикуваат се пренесуваат од уста на уста со бакнување, делење на ист прибор итн. Исто така појавата на кариес кај малите деца се смета дека е резултат на преносот на кариогените бактерии од мајките.
