[3 дел] Поделба и видови витамини

Поделба на витамините и нивно објаснување според биолошка улога, потребна дневна доза како и основни извори каде може да се најдат

Витамините се органски материи неопходни за растењето, виталноста и општата добра состојба на организмот. Тие го овозможуваат создавањето на енергија во организмот, го спречуваат дејството на слободните радикали и помагаат во создавањето на некои хормони и антитела. Генерално витамините се поделени на две групи:

• Витамини растворливи во вода (хидросолубилни);
• Витамини растворливи во масти (липосолубилни).

Витамините растворливи во вода треба секојдневно да се внесуваат во организмот, додека оние растворливи во масти се складираат во црниот џигер и затоа нема потреба од секојдневна нивна употреба. 

Биолошка улога, потребна дневна доза и основни извори на витамините: C, D, E, H, K1, K3, P

Витамин  C – (растворлив во вода)

Биолошка улога: Основен за формирање на колаген, материја која ги спојува клетките на врзивното ткиво. Колагенот е неопходен за производство и растење на нови клетки и го спречува продирањето на вирусите низ клеточната мембрана. Добар е и за зараснување на рани. Од поодамна е познат како лек за обичната настинка, заболувањата на жолчката и затнати артерии. Доколку е застапен малку во исхраната се јавува скорбут, при која се јавува крварење на непцата и ослабување на забите.

Новите истражувања во САД покажале дека витаминот C делува и на снижување на крвниот притисок. Тоа се објаснува со способноста на овој витамин да ја ,,подобрува биолошката активност на азот оксидот” со што им помага на крвните садови да се опуштат или прошират. Витаминот C го штити организмот од потенцијалните штетни реакции на слободните радикали. Учествува во асимилацијата на шеќерите, при создавањето на мускулен гликоген, има антиинфективно и антихеморагично дејство.

Тој помага при усвојувањето на железото од храната, независно од нејзиното потекло, и затоа значаен е во лекувањето на анемија и за зацврстување на крвните садови.

Според одредени истражувања витаминот C е многу корисен за пушачите. Помага при усвојувањето на железото во телото, за намалување на холестеролот, го засилува дејството на лековите против инфекции на уринарниот тракт, го зајакнува имунолошкиот систем, го намалува создавањето на крвни грутчиња во вените, го забрзува зараснувањето на раните. Овој витамин го стимулира создавањето на интерферонот, кој пак, го спречува ширењето на вирусите во телото.  Исто така, на организмот му помага во борбата против бактериските и габните инфекции.

Потребна дневна доза: Се препорачува количество од 40 до 90 mg. За трудници се препорачува 80-120 mg, а за пушачите се препорачуваат поголеми количества, па дури и до 200 mg. Преголемите дози (помеѓу 1000 и 2000 mg), кои ги препорачуваат приврзаниците на исхраната богата со витамини не се корисни, па дури потенцијално можат да бидат и штетни, бидејќи предизвикуваат пролив, засилено мокрење, засушување на слузокожата на носот и осипување. Недостигот предизвикува појава на скорбут.

Основни природни  извори: амарантус, свежи зеленчуци и плодови, зелени и црвени пиперки, зелка, карфиол, кељ, прокељ, грашок, брокули, домат, тикви, диња, лубеница, шипки, јагоди и сите јагодести овошја, јужно овошје, сирутка и компир.

Витамин D – (растворлив во масти)

Биолошка улога: Помага за соодветно користење на калциумот и фосфорот при изградбата, растењето и цврстината на коските и забите и при лечењето на рахитис. Тој е единствен витамин кој што организмот може сам да го произведе. Ултравиолетовите зраци од сонцето ги стимулираат одредени масла на кожата да произведуваат витамин D. Тој обезбедува правилно функционирање на мускулите и нервите, коагулација на крвта и растењето на клетките.

Потребна дневна доза: Се препорачува 0,1-0,8 mg, како дневна доза. При недостиг, во зависност од староста организмите различно реагираат. Кај возрасните коските стануваат кревки и деформирани, а кај малите деца се јавува рахитис и забавено растење.

Исто така, при негов недостиг се појавува општа слабост, намален апетит, надразнетост, склоност кон инфекции, грчеви во мускулите и др. Преголемото присуство на витаминот D во организмот предизвикува одредени штетни последици: трајно оштетување на бубрезите, забавено растење и калцификација на ткивата.

Основни природни извори: овес, риби и рибино масло, жолчка од јајце, збогатени млечни производи, печурки.

Витамин E – (растворлив во масти)

Биолошка улога: Составен е од осум токофероли од кои најзначаен е алфа-токоферолот. Се складира во црниот џигер, масните ткива, срцето, мускулите, тестисите, матката, надбубрежната жлезда и во хипофизата.

Тој игра незаменлива улога во нормалното функционирање на организмот, особено во невролошките функции кај човекот и е моќен антиоксидант. Затоа уште се вика „прва линија на одбраната“ на организмот.

Ги заштитува полинезаситените масни киселини во клеткините мембрани од нападите на слободните радикали, кои вршат оштетувања на клетките кои пак, се поврзуваат со појавата на рак. Овој витамин обезбедува паравилен раст и развој, го забавува стареењето, бидејќи го ослабува оксидирачкото делување на слободните радикали кои ги произведува самиот организам и надворешните материи (атмосферско загадување, тутунски чад и др.). Заради оваа особина витаминот E претставува основен дел во составот на многу козметички кремови (хидратантни, заштитни, против брчки итн.).

Помага во растењето на бебињата, ја подобрува плодноста и спречува спонтан абортус. Доведува до мускулна рамнотежа и ублажување на грчевите, ги шири крвните садови. Како антикоагулант ги раствора крвните грутчиња и го спречува нивното создавање, го ублажува заморот и го забрзува зараснувањето на изгореници. Го чува здравјето, крвните садови и срцето. Тој ги заштитува клетките од штетните влијанија, го зголемува создавањето на црвените крвни зрнца. Се користи и како лек против депресија. Многу корисен е за жените во менопауза, како и за оние кои патат од алергии и анемија.

Потребна дневна доза: Се препорачува од 8,0 до 10,0  mg. Трудниците, мајките кои дојат и жените во климактериум треба да користат поголемо количество од овој витамин. При недостиг на витаминот E се јавува: апатија, помала концентрација и прерано стареење на кожата. Недостигот на овој витамин се поврзува и со некои генетски болести како што се анемијата и таласемијата. Исто така, може да предизвика разорување на црвените крвни клетки, како и дегенеративни процеси на мускулите и нарушување на плодноста.

Основни природни извори: интегрални зрна на житата или преработките од него (снежинки, прабоилед – ориз), путер од кикиритки, печен сладок компир, авокадо, пченични ‘ртулци, квиноја, амарантус, мајонез, маргарин, растителни масла (од пченка, кикиритки, соја, палма), коскесто и друго овошје, зелени органи на растенијата и зеленчукот, црн џигер. Околу 20-40% од вкупното количество во прехранбените производи се икористува, а останатиот дел  се исфрла со изметот.

Витамин H – коензим R – (растворлив во вода)

Во суштина тој спаѓа во фамилијата на B – комплексот.

Биолошка улога: Незаменлив е за нормален метаболизам на белковините и мастите, како и при синтезата на аскорбинската киселина – витаминот C. Заедно со витамините A, B2, B6 и ниацинот помага за здравјето и убавината на кожата. Се внесува во организмот преку прехранбени производи, а исто така, во организмот се синтетизира со посредство на некои цревни бактерии. Добра превентива е против паѓањето на косата, ги ублажува болките во мускулите, ги ублажува егземите и дерматитисот, го спречува побелувањето на косата.

Потребна дневна доза: За возрасни лица се препорачува 0,3 mg, односно 300 микрограми на ден. Недостигот предизвикува: егземи на лицето и телото, исцрпеност, нарушување на метаболизмот на мастите и белковините, анорексија и депресија.

Основни природни извори: Интегрални зрна од житата и производи од нив, овошје, коскесто овошје, соја и соино брашно, пивски квасец, говедски џигер, путер од кикиритки, карфиол, жолчка од јајце, млеко и бубрези.

Витамин K1 – (растворлив во масти)

Биолошка улога:  Витаминот K1 е антихеморагичен и е неопходен за создавање протромбин кој учествува при коагулацијата на крвта кај надворешни и внатрешни крварења. Спречува крварења од носот, мозокот, мочните патишта и органите за варење. Според последните научни сознанија тој игра значајна улога во фиксирањето на калциумот и минерализацијата на коските, намалување на можностите од појава на остеопороза. Витаминот К со помош на жолчката и соковите на панкреасот се апсорбира преку цревата, влегува во крвта и се складира во црниот џигер. Оттаму се распоредува во различни ткива, а се исфрла од организмот преку мочката и фекалиите.

Потребна дневна доза: од 1 микрограм за доенчиња до 45 микрограми за возрасни.

Основни природни извори: зелените органи на растенијата (кељ, зелка, магдонос, карфиол, спанаќ, зелена салата, брокули), луцерка, некои видови месо (свинско), ‘ртулец од пченица.

Витамин К2

Витамин К2 или дифарнезилнафтокинон, има животинско или бактериско потекло и има исти својства како и витаминот К1.

Потребна дневна доза: Трите вида на витаминот К се препорачуваат во следниве дози: 1 микрограм за доенчиња до 45 микрограми за возрасни.

Основни природни извори:  свинскиот џигер, некои видови месо, а исто така се синтетизира од страна на бактериите во тенкото и дебелото црево.

Витамин К3

Се произведува по синтетички пат, има исти својства како и витаминот К1. 

Потребна дневна доза: и овој витамин се препорачува како и витаминот К1 во дози: од 1 микрограм за доенчиња до 45 микрограми за возрасни.

Основни природни извори: Природните прехранбени производи од растително и животинско потекло не го содржат овој витамин. При недостиг од витаминот К3 се јавуваат тегоби во цревата, болести на црниот џигер. Пред извршување оперативни зафати потребно е да се испита состојбата на витаминот К3 во организмот, заради спречување на опасностите од обилни крварења.

Витамин P е познат под хемиското име цитрин

Биолошка улога: Тој ја појачува отпорноста на капиларните садови. При негов недостиг, а особено кога се јавува заедно со недостиг од витаминот C, доаѓа до појава на болеста скорбут.

Основни природни извори: Најмногу го има во зелените растенија и плодови (особено лимон), елда.