Интервју со Д-р Светлана Темелковска, спец. радиолог од Клиника за радиологија
Ракот на дојка е најчестото малигно заболување кај жените во светот. Во Македонија, сè уште не се знае точна статистика, но се вложуваат големи напори за подобрување на условите, за рано откривање, едукација на јавноста, едукација на матичните лекари, насоки за заеднички протокол, нова скрининг програма и голем број на посветени лекари.
За сево ова, за новите иницијативи, како и за следните чекори на ова поле, разговараме со Д-р Светлана Темелковска, спец. радиолог од Клиниката за радиологија.
Како помина осмата Национална конференција за рак на дојка на која учествувавте како претставник од државниот Клинички центар? Кои се Вашите согледувања и впечатоци од собирот?
Многу ми е драго што како радиолог од државно здравство односно клиниката за радиологија имав можност да бидам дел од оваа конференција каде што кратко презентирав зошто е толку битно раното откривање на рак на дојка со скрининг програма и како истата се организира во Македонија. На конференцијата имаше и обраќање министерот за здравство со информација во врска со досегашните активности во врска со националната програма за рано откривање на рак на дојка и понатамошните планирани активности. Здруженија како БОРКА се од огромна важност за подигање на свеста кај жените и информирање во врска со ракот на дојка. Соработката помеѓу работната група која ја организира и спроведува програмата за рано откривање на рак на дојка и БОРКА е одлична и интензивна, така и ќе продолжи.
Колку жените во Македонија се одговорни кон своето здравје? Дали прават превентивни прегледи или повеќето од нив доаѓаат откако ќе им биде дијагностициран карциномот?
Има жени во Македонија кои сериозно и одговорно се однесуваат кон своето здравје и доаѓаат на редовни прегледи, но за жал голем дел од жените сè уште доаѓаат со промени во смисла на грутка во дојка со големина и повеќе од 2 cm. Тоа не смееме да го дозволиме ние лекарите. Не постои превенција од рак на дојка, но постои рано откривање на ракот каде што смртноста од истиот се намалува и до 30%, односно секоја трета жена рано дијагностицирана со рак на дојка ќе преживее. Тоа што може жената да направи за себе, е да доаѓаа на редовни прегледи, но ние лекарите мора истото и да го овозможиме. Тука и матичните лекари имаат голема улога односно треба да водат грижа за своите пациентки, да објаснат кога треба жената да оди на преглед и да правилно ги упатат со соодветен упат и во соодветна здравствена установа. Освен редовните прегледи, жената треба еднаш во месецот да прави самопреглед на дојка кој е многу важен и кој може да спаси живот. Редовните месечни самопрегледи се дел од раната дијагностика. Промени кои се причина за посета на лекар се: грутка, црвенило и промена на структура на кожата на дојката, секрет, промени на брадавицата.
Од оваа година започна спроведувањето на Националната скрининг програма за рано откривање на рак на дојка. Што треба да знаат жените за овие прегледи? (Колку често треба да се прават и дали се штетни за здравјето)
Од 7 април 2015 година, министерството за здравство и јавните здравствени установи во Македонија, почнаа со национална програма за рано откривање на рак на дојка. Тоа значи дека оваа програма е финансирана од министерството, истата е организирана, се следат редовно активностите односно работата на лекарите, одзивот на жените, статистичка обработка на податоците, проверка на мамоматите и набавка на нови мамомати, едукација на радиолозите и технолозите и подобрување на програмата. Скрининг значи преглед на навидум здрави жени на одредена возраст на одреден временски интервал. Опфатени се жени на возраст од 50-69 години бидејќи според европските насоки, ракот на дојка е најчест на оваа возраст. Прегледот се врши со мамографија бидејќи мамографијата е сè уште најспецифична метода која го открива ракот 2 години пред жената да ги види симптомите. Се прават контроли со интервал од 2 години. Ако после мамографскиот преглед, утврди радиологот некоја промена (и суспектна за малигна но и најверојатно бенигна промена) се повикува жената на дополнителен преглед најчесто со ултразвук или со биопсија. Мамографскиот преглед е бесплатен, додека за дополнителните прегледи жената треба да се јави кај својот матичен лекар како што е наведено во писмото кое го добива како одговор од установата каде што е направен мамографскиот преглед и матичниот лекар ја упатува понатаму. Во врска со прашањето колку е штетна мамографијата би сакала да напомнам дека скрининг се врши во повеќе од 30 земји во светот. До сега како што покажале многу научни студии во врска со скринингот, нема карцином индуциран од мамографијата односно не може ние да створиме рак на дојка, може само да го најдеме во рана фаза каде што излекувањето е над 90%. Зрачната доза која се користи е минимална а добивката е огромна.
Кој има право на бесплатен скрининг и каде може да се обрати?
Жени на 50-69 годишна возраст кој никогаш немаат направено мамографска контрола односно да не направиле мамографска контрола последните 2 години. Не треба упат, и прегледот е бесплатен. Потребно е само лична карта. Може да се обратат на телефон 071/235-685 или на веб страницата www.skrining.mk.
Дали постојат точни статистики за бројот на жени кои се заболени од малигни заболувања, конкретно рак на дојка. Доколку има, дали бројот на болни се намалува или расте?
Последните години нема прецизни статистички податоци за тоа колку жени во Македонија имаат рак на дојка и на која возраст. Првичните информации ги добивме од податоците во МОЈ ТЕРМИН. Но со оваа програма ќе се евидентираат податоците и статистички ќе се обработат од МОЈ ТЕРМИН и Институтот за јавно здравје. Ова е еден од најбитните сегменти на оваа програма и за одредено време ќе може да ги имаме податоците и ако е потребно врз основа на истите понатаму да ги дополниме насоките во програмата за рано откривање на рак на дојка.
Според Вас, кој треба да биде следниот чекор за подобрување на моменталната состојба во овој сегмент од здравството? Кои се идните предизвици на ова поле?
Ова прашање е можеби и најбитно – следни чекори. Основниот мотив е се разбира намалување на смртност од рак на дојка. Но за тоа се потребни многу промени. Промени во свеста на самата жена – со оваа програма ја подигаме свеста преку овие бесплатни прегледи, преку информации по медиуми, соработката со БОРКА и друго. Потребни се промени и кај нас лекарите во смисла на поставување на насоки за основен протокол на работа, насоки за матичните лекари, радиолози и гинеколози. Еден вид насоки за заеднички протокол кој на жената ќе ѝ го олесни патот до лекарот и каде што би требало да добие слични упатства за понатаму – кога мамографија, кога ултразвук, како самопреглед итн. Друг многу битен чекор е статистичката обработка која ќе ни даде насоки за понатаму. Се разбира и апаратура. Веќе се набавени нови мамомати од министерството за здравство што за жената во сите градови во РМ значи полесен и поевтин пристап до мамографија, следното е инсталирање на апаратите и многу битен чекор – едукација на персоналот што работи и ќе работи. Почнати се активности од типот на семинари, курсеви и обука. Како што реков – многу работа нè чека, но ние во работната група составена од лекари и информатичари во министерството и лекари од клиниката за радиологија и општата болница „8 Септември“ а особено одговорните во министерството, сериозно и неуморно секојдневно работиме на оваа програма. Идни предизвици се да сме во чекор со земјите во Европска унија каде што се спроведува национална скрининг програма за рано откривање на рак на дојка. Мојот личен предизвик и мотив за работа и како лекар со години бил и ќе биде намалување на смртноста од ова најчесто малигно заболување кај жената.
