Интервју со д-р Светлана Темелковска, спец. радиолог од Клиника за радиологија по повод неодамнешниот семинар со светски познатиот професор Табар
Едукацијата на матичните лекари, радиолози и гинеколози, заедно со високата свест за женското здравје, се најважните столбови за намалување на смртноста од рак на дојка. Токму затоа, од 9-ти до 11-ти февруари, во Скопје се одржа семинарот „Дијагноза на болести на дојка“ под водство на познатиот професор Ласло Табар а на покана од д-р Светлана Темелковска, спец. радиолог од Клиника за радиологија.
Како помина настанот и колку сте задоволни од одзивот на слушателите?
Семинарот кој долго време го очекувавме, планиравме и на кој напорно работевме помина одлично. Имаше повеќе од 80 учесници односно радиолози од Македонија и околните земји (Србија, Црна Гора, Бугарија, Босна и Херцеговина и Косово) и неколку патолози од Македонија. Сите беа едногласни во коментарите, имавме можност да учиме од еден од најдобрите и тоа дома, без да се патува подалеку, без дополнителни трошоци за хотел и со котизација прилагодена на нашите услови. Два дена поминаа од завршување на семинарот, но пораките не престануваат. Колегите на смс, мејл и дури и на социјалната мрежа „Фејсбук“ (Facebook) праќаат позитивини коментари и веќе прашуваат кога е следниот семинар. За жал, во Македонија ретко имаме можност да учиме од ваков радиолог и тоа го прави овој семинар уште поважен. Крајната цел е давање на современа и точна здравствена нега на жените во Македонија.
Семинарот го водеше еден од најдобрите радиолози за дојка во светски рамки. Кои искуства ги разменивте со проф. Табар?
Професор Табар го почна скринингот во Шведска пред повеќе од 30 години. Во Македонија, Министерството за здравство почна со национална програма за рана детекција на рак на дојка т.н. скрининг во април 2015 година. Тоа значи дека имавме ретка можност директно од самиот основач да се стекнеме со искуство, совети и препораки а не само да читаме во научните трудови и извештаи на земјите со национални скрининг програми (повеќе од 40 земји имаат скрининг програма). За нас коишто го организираме, работиме и спроведуваме скринингот, ова беше најдоброто можно и ќе ни користи во развивање на програмата кај нас.
После неговата посета, колку тој се запозна со ситуацијата во Македонија и дали можеби даде препораки за идни заложби и практики?
Според проф. Табар нема друга можност за спасување на животи на жената да не умре од рак на дојка, освен раната детекција заедно со современата терапија. Тоа значи дека силно ја подржува националната скрининг програма во РМ, но со нагласување на потребните услови за истата да се спроведува според европските и светските стандарди, а тоа е: сериозна едукација на радиолозите, мултидисциплинарен и интердисциплинарен пристап каде што радиологот ќе соработува со патологот, хирургот и онкологот и жената ќе биде згрижена од почетокот на прегледот до крајот на терапијата, канцер регистар, статистика и обработка на податоци за жени во скрининг програмата и за жените со упат, обезбедување на континуиран квалитет на опрема и услови за работа итн. Ние сме на добар пат, но имаме уште многу работа. За среќа имаме поддржувачи и едукатори како што е проф. Табар и колеги од земји каде што подолго време се работи скрининг.
Со кои значајни точки се заокружи овој настан?
Најдоброто од овој семинар е што радиолозите во Македонија добија нова перспектива што значи добар радилог за дојка. Како да прочитаат мамографија, што значи рана детекција во читањето на мамографијата и важноста од соработката со патолозите. Мислам дека колегите ќе сменат многу во начинот на работење што ќе резултира со поточна дијагноза и порано наоѓање на „чудовиштето“ наречено рак на дојка.
Не постои превенција од рак на дојка, но постои рано откривање на ракот. Токму затоа, во 2015 година во Македонија започна да се спроведува Националната скрининг-програма за рано откривање на рак на дојка. Дали засега може да се зборува за можни резултати од оваа програма?
До денес се поканети околу 60,000 жени за бесплатен мамографски преглед. Од нив повеќе од 20,000 се јавиле за преглед а 23 жени се хируршки третирани. Ова е добар почеток. Би сакала и матичните лекари да се вклучат во информираност и упатување на жените и за тоа ќе има посебни едукативни семинари. Друг резултат од програмата, освен оперираните жени, е што Европската комисија ја стави Македонија на листата на земји кој обрнуваат големо внимание на превенција и третман на малигни заболувања. Веќе сме вклучени во редовните состаноци на ЕК за скрининг за рак на дојка во Европа и на крај на месец февруари, Европската комисија додели едукативен грант односно ќе се спроведе дводневна едукација за скрининг во Скопје со 80 учесници под водство на Европсјата комисија. Мислам дека сме на одличен пат.
Кои промени се причини за посета на лекар?
Секогаш нагласуваме две работи, едното е мамографски и УЗ контроли а другото е самопреглед. И едното и другото ќе спаси живот. Промени кои се причина за посета на лекар се: тврдина односно грутка, црвенило и оток, секрет до дојка особено прозирен или крвав и вовлекување на брадавка или дел од кожата на дојката. Не секоја промена е рак, но е апослутно причина за посета на лекар. Ракот е подло заболување, ракот не боли и затоа е важно редовно да се прави самопреглед и после 40-тата да се прават мамографски контроли.
Дали семинар од ваков вид, претставува чекор напред кон заложбите за професионална едукација? Што друго е неопходно да се преземе за реално намалување на црната статистика во Македонија?
Последново прашање веројатно е и најважно. Да, многу е важна едукацијата на матични лекари и гинеколози. Истовремено е многу важна и информираноста на самата жена и тука е и вашата улога. Но поважно е жената да добие точна информација, а не само препорака, односно точно со реални научни сознанија и податоци од земји каде што се споведува скрининг, да се информира жената што значи скрининг, кои се добивките и уште поважно што понатаму, во смисла ние ќе го откриеме ракот, но тука само почнува патот на жената. Следи хирургија, терапија, помош од психолог, од семејството, од работодавецот итн.
Овој семинар ја покажа итната и голема потреба од едукација на радиолозите и патолозите во раната детекција на рак на дојка.
Ова е само почетокот. За да се намали црната статискита во Македонија мора сите заедно да работиме напорно и тоа: политичарите и тие што донесуваат одлуки да ја дадат својата континуирана подршка, радиолозите и останатите профили континуирано да се едуцираат, жените континуирано да добиваат информации и поддршка, да одиме редовно на прегледи за рана детекција на болести, да живееме под мотото „здрав дух и здраво тело“ во смисла храна и физичка активност и жената да посвети 5 минути од своето време секој месец на самопреглед а секоја година на преглед кај лекар. Се надевам и очекувам дека за 5 години може да ги покажеме придобивките од овој скрининг, односно намалувањето на смртноста од рак на дојка како најчесто малигно заболување кај жените во светот и во Македонија.
