Интервју со доц. д-р Татјана Чепреганова-Чанговска, невролог, член и благајник на Лигата за борба против епилепсија на Македонија и член на интернационалната Лига за борба против епилепсија (ILAE)
Епилепсијата е често невролошко заболување и претставува сериозен медицински и социјален проблем. Таа е болест на мозокот карактеризирана со долготрајна предиспозиција да генерира епилептични напади, со невробиолошки, когнитивни, психолошки и социјални последувачи на оваа болест. 26 Март е т.н. Виолетов ден, којшто го означува меѓународниот ден посветен за подигнување на свеста за епилепсија, организиран по иницијатива на народот. По тој повод, разговаравме со доц. д-р Татјана Чепреганова-Чанговска, невролог, која воедно е и член и благајник на Лигата за борба против епилепсија на Македонија, како и член на интернационалната Лига за борба против епилепсија (ILAE).
Што е всушност епилепсијата, за какво невролошко пореметување станува збор?
Епилепсијата е концептуално дефинирана во 2005 година од Интернационалната лига за борба против епилепсија (ИЛАЕ) како болест на мозокот карактеризирана со долготрајна предиспозиција која генерира епилептични напади. Концептуалната дефиниција за нападите и епилепсијата – 2005 извештај – Report of the ILAE Commission 2005 гласи:
Епилептичен напад е транзиторна појава на знаци и/или симптоми за време на абнормална ексцесивна или синхрона невронална активност на мозокот.
Процентуалната застапеност се движи помеѓу 0,5 и 0,8 % што означува 20 000 болни од оваа болест во РМ. Во светот, има околу 60 милиони болни од ова заболување (од кои 6-7 милиони во Европа), а од нив 75- 80 проценти со правилна обработка и лекување можат да живеат практично без напади. Морам да напоменам и тоа дека постојано расте бројот на овие пациенти, пред сè поради:
- Продолжената старосна граница во светот;
- Зголемениот број на повреди (сообраќајни незгоди и друг тип на повреди);
- Мултивитаминската каренца т.е. недостаток на витамини, во некои пониско развиени земји.
Како се манифестира епилептичниот напад и какви напади постојат?
Главно, поделбата е на фокални и генерализирани (ГН) епилептични напади и во зависност од тоа дали е засегната свеста, фокалните ги делиме на едноставно парцијални и комплексно парцијални напади, а ГН на тонични, клонични, атонични, миоклонии, абсанси. Критериуми за евалуација на типот на епилептичните напади може да опфатат патофизиолошки механизми, анатомо-морфолошки супстрати, иктален ЕЕГ наод, одговор на антиепилептична терапија (АЕТ), пропагација, постиктални карактеристики и епилептични синдроми доколку се јават.
Генерализираните напади се најчести кога болниот има потполно губење на свеста, грчеви на мускулите на екстремитетите и на вилицата, при што лицето ќе посини, може да се гризне јазикот и да се измокри неволно. Таканаречените мали напади (абснси), најчести во детската возраст се манифестираат со краткотраен прекин на дотогашната активност, загледување во некој предмет и краткотрајно отсуство. Се откриваат начесто кога детето ќе тргне на училиште или во градинка. Парцијалните напади може да бидат – едноставни и комплексни, кај комплексните доаѓа до пореметување на свеста. Овие напади зависат од локализацијата на епилептичното жариште, затоа се наречени и фокални напади, со честа еднострана моторна или сензитивна симптоматологија.
Дали ова заболување е вродено или може да настане во текот на животот и колку е тоа генетски наследно?
Идиопатските епилепсии предложено е да се викаат генетски епилепсии – кога нема причина за епилепсија, генетската предиспозиција е единствената причина. Симптоматските епилепсии, според новата терминологија се нарекуваат структурални/метаболни епилепсии. Сите типови на напади кои се предизвикани од нешто, така што дефиницијата за симптоматски е кружна во структурните или метаболните промени во мозокот. Криптогените епилепсии, се наречени непознати епилепсии, причината за нивното настанување не е позната. Ако не е генетска или симптоматска епилепсија се преферира да се каже дека причината е непозната.
Кој е најчестиот фактор за појава на напади кај симптоматските епилепсии?
Осумдесет проценти од епилепсиите се симптоматски епилепсии од кои 70% се темпорални, а 10% екстратемпорални епилепсии. Кај овој тип на епилепсија има повреда на мозокот а нападите се само симптом на повредата, овие не се наследни туку се стекнати повреди. Најчести фактори се цереброваскуларните акциденти, тумори, АВ малформации, е инфекции, прекумерно консумирање на алкохол, посттравматски епилепсии (кои настануваат како последица на тешка повреда – сообраќајни незгоди, пад од висина, удар со тап или тврд предмет во главата. Понекогаш и на лесна траума на главата – интервалот на појава на напад после траума изнесува од една недела до 7 и повеќе години). Вродени пореметувања во развојот (интраутерини), пореметувања во развојот на крвните садови, вродени оштетувања, инфекции, пореметувања на миграцијата на невроните итн.; породилни (неонатална траума); во детската возраст: повреди на глава, инфекции, тумори итн.; кај возрасните: најчестите се мозочните удари, повредите на глава, интоксикации, консумирање на алкохол, дегенеративните болести, тумори итн. Според ова, најризична група се малите деца (поради нематурираниот мозок) и постарата популација (поради васкуларните и дегенеративните болести).
Каков тип на епилепсија се пак идиопатските епилепсии?
Познато е дека идиопатските епилепсии се наследуваат. Идиопатски се оние епилепсии кај кои не е пронајдена ниту една причина или оштетување кои би довеле до епи напад. Развојот на науката, генетските истражувања и новите технички методи овозможиле пронаоѓање на гени и нивни мутации кај некои видови на епилепсија, особено во детската возраст. Наследноста има голема улога како предизвикувач, меѓутоа наследувањето е многу сложено и разновидно па мал број на епилепсии се наследуваат директно од родител на дете.
Кои се задачите и целта на Лигата против епилепсија на Македонија?
Лигата против епилепсија на Македонија покрај другите цели, посветува особено внимание на активирање на своите членови со намера да привлече што поголем број на граѓани при извршување на задачите на Лигата. Една од тие задачи е да се подигне свесноста кај популацијата за оваа болест, преку разни советувања, предавања, семинари, како и соработка со здруженија кои можат да помогнат во реализација на оваа цел. Оваа година, за прв пат, Лигата за борба против епилепсија на Македонија, заедно со Здружението на граѓани за лица со епилепсија и родители на деца со епилепсија, ќе го одбележат овој ден со „обојување“ на Македонија во виолетово. По тој повод Ве покануваме на 26 март во 12 часот на Плоштад Македонија, пред книжарa „Култура“, како и во 17 часот во Скопје City Mall, заеднички да ја обоиме Македонија во виолетово.
