[2 дел] Поделба и видови витамини

Поделба на витамините и нивно објаснување според биолошка улога, потребна дневна доза како и основни извори каде може да се најдат

Витамините се органски материи неопходни за растењето, виталноста и општата добра состојба на организмот. Тие го овозможуваат создавањето на енергија во организмот, го спречуваат дејството на слободните радикали и помагаат во создавањето на некои хормони и антитела. Генерално витамините се поделени на две групи:

• витамини растворливи во вода (хидросолубилни)
• витамини растворливи во масти (липосолубилни).

Витамините растворливи во вода треба секојдневно да се внесуваат во организмот, додека оние растворливи во масти се складираат во црниот џигер и затоа нема потреба од секојдневна нивна употреба. 

Биолошка улога, потребна дневна доза и основни извори на витамините од групата B

Витамин B1 – (растворлив во вода)

Биолошка улога: Основната негова задача е да ги разградува јаглехидратите и да ги претвора во глукоза која  произведува енергија, а уште се вика и анти бери-бери витамин, болест која се јавува како резултат од недостиг на овој витамин. Го отстранува јаглерод диоксид и има значајна улога во пренесувањето на нервните импулси и работата на мозокот, ја зголемува концентрацијата. Овој витамин ја забрзува функцијата на штитната жлезда и го загрева организмот, па затоа се препорачува во зимскиот период. Витаминот B1 е неопходен за правилен метаболизам на јаглехидратите и за работата на кардиоваскуларниот систем. Помага при варењето на храната и ја подобрува психичката стабилност.

Потребна дневна доза: Се препорачува 1,0-1,5 mg на ден. Поголеми количества (1,4-1,6 mg) се препорачува за спортисти, бремени жени, доилки и алкохоличари. При недостиг од витаминот B1 се појавува болеста ,,бери-бери”, замор, надразнетост, недостиг од концентрација, несоница, слабеење и забрзана работа на срцето. Во повисока концентрација од оптималната, овој витамин не предизвикува никакви негативни последици.

Основни природни извори: Се наоѓа речиси во сите хранливи производи, а најмногу го има во: сув пивски квасец, житни ‘ртулци, интегрален ориз, трици од ориз, свинско месо, црн џигер, бубрези, риба, интегрален леб, леќа, варен грав, житни снежинки, пченка, елда, квиноја, кикиритки, семки од сончоглед, млеко и млечни производи, како и во овошје. Помали количества од тиамин има во: грашок, чичока, пченка и диња. Во 100 g пченични ‘ртулци има 2,0 mg, во снегулки од пченка 1,8 mg, во мусли и снегулки од овес 0,5 mg, во крупно мелено брашно 0,3 mg  итн.

Витамин B2  – (растворлив во вода) кој уште се нарекува и витамин G

Биолошка улога: Основното негово значење е во ослободувањето на  енергијата од белковините, масните материи и јаглехидратите и во обезбедување на телото со енергија. Исто така, учествува во процесот на приспособување на очите кон светлината.

Има значење во растењето, заштитата на кожата, слузокожата, очите и нервниот систем и спречува појава на рак. Се користи за лечење на: чир на рожницата, конјуктивитисот и фотофобијата (несреќа причинета од светлина). 

Потребна дневна доза:  За возрасни лица се препорачува од 1,3 до 1,7 mg на ден. За физички активни лица, трудници и доилки потребни се поголеми количества. При недостиг се намалува имунитетот и се појавува: анемија, оштетувања на психата, депресија, надразнетост, оштетување на рожницата, конјуктивитис, инфекција на устата, слабост на мускулите, пролив, повраќање, немање апетит и оштетување на кожата со лупење. Во случај на присуство на витаминот B2 во поголеми количества, нема никакви последици.

Основни природни извори: Најмногу го има во зрното од житата, сув пивски квасец, интегрален ориз, ориз-parboiled, интегрални зрна, снежинки и леб, елда, црн џигер, млечни производи, јајца, печурки, месо, риби и во варени зелени мешунки, шпаргла, репки и спанаќ.

Витамин B3 – или PP – (се раствора во вода)

Биолошка улога: Се нарекува фактор на превенција од пелагра или авитаминоза ,,pelagra preventing”. Заедно со тиаминот и рибофлавинот учествува во метаболизмот на шеќерите, мастите и белковините.

Негова суштинска улога е обезбедување на организмот со потребната енергија за растење на клетките.

Во човечкиот организам се наоѓа во црниот џигер и во мускулите во форма на никотинска киселина. Позитивно дејствува на циркулацијата на крвта и здравјето на кожата и слузокожата. Тој го намалува нивото на холестеролот и триглицеридите, а учествува во синтезата на сексуалните хормони. Ја подобрува работата на срцето и нервниот систем.

Потребна дневна доза: За возрасни жени се препорачува 15 mg, за возрасни мажи 19 mg,  додека за доилки 16 mg на ден. При недостиг од витаминот B3 се нарушува функцијата на клетките и се јавуваат следниве болести: пелагра, проблеми со варењето, мачнина, замор, паѓање на косата, главоболка, несоница и депресија. Од преголеми количества во организмот не се појавуваат никакви последици.

Основни природни извори: Витаминот B3 го има во речиси сите производи, но пред сé: во месо, црн џигер, пивски квасец, риби (особено лосос, скуша), бубрези, џигер, интегралниот леб, зрната од житата, parboiled-оризот и печурките. Во помали количества го има во лебот, компирот и некои мешункасти растенија (грав, леќа). Во организмот се создава и од аминокиселината триптофан, која изобилно ја има во млекото и јајцата.

Витамин B5 – (растворлив во вода) учествува во механизмите на ферментите

Биолошка улога: Овој витамин спаѓа во групата антистресни витамини, значајни за изградбата на клетките во организмот и неопходни за развојот на централниот нервен систем. Тој има значајна улога во трансформацијата на мастите и шеќерите во енергија, функционирањето на адреналните жлезди, неопходен е за синтеза на антитела, помага во зараснување рани, лечење постоперативен стрес, анемија, го спречува заморот и го намалува неповолниот и токсичен ефект на многу антибиотици. Заради позитивното дејство врз кожата наречен е и витамин на убавината и се вградува во многу козметички и дерматолошки препарати.

Потребна дневна доза: Се препорачува 10 mg на ден. Недостигот предизвикува хипогликемија, чир на дванаесетопрстно црево, заболувања на кожата и крвта.

Основни природни извори: Го има во интегрални жита и преработки, пченични ‘ртулци, трици, пивски квасец, зелен листест зеленчук, лубеница, јаткести овошја, месо, бубрези и жолчка од јајце.

Витамин B6 – (растворлив е во вода)

Биолошка улога: Има исклучително значајна улога во метаболизмот на нуклеинските киселини, помага во искористувањето на белковините при формирање на ткивата во телото, како и во метаболизмот на мастите. Неопходен при создавањето на антитела и црвени крвни зрнца, како и за хранење на мозокот и нервите, а помага за здравјето на кожата, при артериосклероза, спречува инфаркт, учествува во создавањето на црвени крвни зрнца, антитела и инсулин, во ферментативните механизми и за лечење на пелаграта. Овој витамин го подобрува расположението, го зголемува апетитот, а го намалува задржувањето на течностите во организмот.

Потребна дневна доза: Се препорачува 1,6 за возрасни жени и 2,0 mg за мажи. Со зголемување на количеството на протеините во организмот се зголемува и потребата од овој витамин. Големите количества на овој витамин (преку 2000 mg) делуваат токсично и негативно врз нервниот систем, предизвикувајќи нервоза.  

Основни природни извори: Го има во: лиснат зеленчук, интегрални жита и производи од нив (снежинки, леб), parboiled-ориз, никулци од растенија, пивски квасец, пилешко и говедско месо, риба и џигер, банани, а во помали количества во диња, зелка и млеко.

Витамин B9 – (растворлив во вода)

Биолошка улога: Го помага метаболизмот на белковините, за правилно користење на шеќерите и аминокиселините, како превентива против чиреви.

Тој е неопходен за метаболизмот на нуклеинските киселини (DNK и RNK), а учествува во синтезата на хемоглобинот и создавањето на црвените крвни зрнца. Во последно време се споменува како потенцијален заштитник од рак.

Помага во формирањето на црвените крвни зрнца и генетскиот материјал во клетките. Заедно со витаминот B12 има антианемично дејство и го зголемува бројот на леукоцитите. Фолната киселина влијае на правилниот развој на плодот кај бремените жени и ја подобрува лактацијата кај доилките.

Потребна дневна доза: Се препорачува количество од 0,4 mg. Недостигот од овој витамин предизвикува нутритивна макротичка анемија. Не се препорачува поголемо количество од 0,8 mg, бидејќи во тој случај тешко може да се дијагнозира недостигот од витаминот B12, што може да доведе до појава на анемија и оштетување на нервниот систем.  Во случаи на недостиг од овој витамин се јавува: замор, намалување на апетитот, пролив, намален број еритоцити и намален хемоглобин. 

Недостигот од овој витамин за време на бременоста може да предизвика одредени вродени маани на плодот (дефекти на нервните садови, парализа, ментална заостанатост, недоразвиен мозок и смрт). Недостиг може да се јави кај жените кои користат орални средства за контарацепција и алкохоличарки.

Основни природни извори:  Го има во листестите зеленчуци: прокељ и спанаќ, потоа во домат, грав, боранија, грашок, пивски квасец, ‘ртулци од пченица и обогатени зрна од жита, потоа во кикиритки, семки од сончоглед, наут (леблебија), банани, портокал, кајсија, тиква, црн џигер, жолчка од јајце.

Витамин B12 – (растворлив во вода)

Биолошка улога: Тој е единствен витамин меѓу растворливите во вода кој содржи и есенцијални (незаменливи) минерални елементи, а може да се складира во организмот и да се користи до три години. Познат е уште и како ,,црвен витамин”. Хемиското име му е цијанокобаламин. Учествува во формирање и регенерација на црвените крвни зрнца, го помага растењето и го зголемува апетитот кај децата, ја зголемува енергијата, го чува здравјето на мозокот, помага за правилно функционирање на нервниот систем, ја ублажува раздразливоста, ја подобрува концентрацијата, паметењето и рамнотежата.

Помага во метаболизмот на белковините и мастите. Во последно време се дава на стари лица како средство за ублажување на заморот, за нервни проблеми и за појачување на паметењето.

Потребна дневна доза: Се препорачува од 1,0 до 2,0 микрограми. За трудници се препорачува 2,2 микрограми, а за доилки 2,6 микрограми. Без присуство на витаминот B12 организмот не може да ја користи фолната киселина.

При недостиг се појавува пернициозна анемија, која претставува опасна положба на организмот поради намаленото производство на црвените крвни зрнца и појава на неуролошки заболувања. Најчесто недостиг од овој витамин се јавува кај вегетаријанците.

Основни природни извори: Го има во пивски квасец, интегрални зрна и житни снежинки, производи од соја, месо, риби, јајца, џигер, млечни производи, а исто така во организмот се синтетизира со помош на некои цревни бактерии.

Витамин B13 – (растворлив во вода), недоволно истражен

Биолошка улога: Помага при лечење на мултиплекс склероза

Потребна дневна доза: Не е воспоставена дневна доза. Се консумира најчесто заедно со минералите.

Основни природни извори: Коренести зеленчуци, течноста од поткиселено млеко, сурутка.

Витамин B15 – (растворлив во вода)        

Биолошка улога: Делува како антиоксиданс. Го намалува нивото на холестерол во крвта, го продолжува животот на клетките и го закрепнува организмот после голем напор и замор. Овој витамин заштитува од појава на цироза. Ја намалува желбата за пушење и  пиење алкохол и го намалува мамурлакот.

Потребна дневна доза: Не  е воспоставена дневна доза.

Основни природни извори: Го има во пивски квасец, интегрални житарки, неглазиран ориз, во сусам и семки од тиква.

Витамин B17 – (растворлив во вода)

Биолошка улога: Помага како превентива и против канцерогените клетки. Овој витамин содржи две единици шеќер кои ги обвиткуваат цијанидот и бензалдехидот во горчливите јаткасти плодови. Малигните клетки за својот раст и развој го користат овој шеќер, а истовремено се трујат со цијанидот, но потребно е да се исфрлат од употреба другите видови шеќер.

Потребна дневна доза: Овој витамин треба да се користи свесно и внимателно. Препорачлива доза е околу 30 јатки дневно, односно по една јатка на секои 2,5 kg телесна тежина. За деца, трудници и доилки не се препорачува. Во текот на денот јатките убаво се џвакаат, за добро да се натопат со плунка и потоа се голтаат.

Основни природни извори: Јатките на кајсија, слива, горчлив бадем и праски. Исто така, овој витамин го има во семките на јаболко, круша, црешна, лимон, капина, малина, јагода идр. И семето од лен е богато со витамин B17.