[3 дел] Биолошка и хранлива вредност на минералите

Биолошката и хранливата вредност кај житата произлегува од хемискиот состав на зрното, и нивната улога врз организмот. Зрното кај сите жита е со сличен, но не и со еднаков состав. Зрното воглавно е составено од: јаглехидрати (шеќери), белковини, масти, целулоза, витамини, минерални материи (пепел) и вода. Заради обемноста на обработениот материјал ова поглавје ќе го поделиме на три дела.

Минерали

Минералите се хемиски елементи кои се наоѓаат во природата, влегуваат во составот на секоја материја. Минералите се составен дел на сите растенија, па така и на житата. Во просек, исушените растителни ткива содржат: јаглерод (45%), кислород (42%), водород (6,5%), азот (1,5%) и минерални материи (5,0%). Како што се гледа содржината на органогените елементи изнесува околу 95%, додека минералните материи 5,0%.  Содржината на пепел, односно минерални материи во зрната на житата се движи од 1,0 кај пченката до 5,9% кај арпата од оризот. Меѓутоа, застапеноста на одредени минерали, како и нивното количество во одредени растенија и нивни делови зависи од многу услови (генетски, условите на надворешната средина или агротехничките мерки кои се застапени во производството). Со досегашните истражувања на пепелот на растенијата, констатирано е присуство на околу 60 елементи. Но, во растенијата сите хемиски елементи не се наоѓаат во исти количества. Една група од нив (јаглерод, кислород, водород, азот, фосфор, калиум, калциум, сулфур, магнезиум и железо) се застапени во поголеми количества и затоа се наречени макроелементи, додека другата (бор, манган, цинк, бакар, молибден и кобалт) во значајно помали количества и се наречени микроелементи. Меѓутоа, разликите во нивната содржина воопшто не го намалува нивното физиолошко значење и затоа е изведена констатацијата дека во составот на растенијата нема ништо случајно. Воопшто земено, различните делови на растенијата имаат и различна содржина на минерални материи, како што е случај и со одделните делови на еден орган од растението. 

Така, во зрното од житните култури најмногу ги има во алеуронскиот слој, обвивките на зрното и ‘ртулецот, додека во центарот на ендоспермот ги има малку. Во минералните материи на житата има голем број макроелементи (фосфор, калиум, натриум, калциум) и микроелементи (железо, бакар, цинк, селен, молибден, манган, сулфур, кобалт, олово, кадмиум и др.). Тие во зрното се наоѓаат во вид на органски и неоргански соли, во прв ред фосфати. Во различни анатомски делови на зрното се наоѓа и различно количество на минерални материи, што се користи за докажување на потеклото на брашното (од кој дел на зрното потекнува) и на неговата типизација.

Факт е дека со долгогодишното земјоделско производство количеството минералите во почвата се намалуваат. Земјоделските производители претежно обрнуваат внимание на макроелементите (азот, фосфор, калиум, калциум), додека микроелементите не се, или многу малку се застапени во ѓубрењето. Оттука се намалува и количеството на микроелементите во составот на растенијата.

Исто така, со рафинирањето (пречистувањето) на земјоделските производи за добивање: бело брашно, бел шеќер, бел ориз итн., се отстрануваат околу 90% од содржината на минералните и другите корисни материи за организмот. Некои од рафинираните прехранбени производи се збогатуваат со различни додатоци: минерали, витамини и др. со цел да задоволат одредени стандардни норми за квалитет на храната. Но, поедноставно решение би било тие да не се отстрануваат од земјоделските производи преку разни технолошки постапки, за потоа да се додаваат како хемиски препарати. Со тоа, прехранбените производи би стигнале на трпезата во природна форма со урамнотежен сооднос, кои организмот најдобро ги усвојува, а со тоа ни обезбедуваат подобро здравје и посреќен живот.

Голем број од минералите ги има и во човечкиот организам кои претставуваат негов конститутивен (градежен) материјал и затоа човекот мора да ги вклучи во секојдневната исхрана. Тие се потребни за одржување на рамнотежата и за регулирање на телесните хемиски процеси или се главни составни делови на коските. Навистина минералите во човечкиот организам влегуваат само со 4%, додека останатиот дел (96%) го сочинуваат соединенијата на јаглеродот, водородот, кислородот и азотот (јаглехидрати, белковини, масти и витамини), но нивното присуство е неопходно за неговиот нормален раст, развој и функција.  Минералите: калциум, фосфор и калиум се неопходни, бидејќи влегуваат во составот на забите, коските, крвните клетки и мекото ткиво, а исто така тие ја оддржуваат и соодветна рамнотежа на течностите и нормалната активност на активните клетки и мускули. Дневната потреба на неопходните минерали (калциум, фосфор, магнезиум, натриум, калиум и хлор) се движи од неколку стотини милиграми до еден или повеќе грамови. Освен овие постои и група на минерали кои се потребни во многу мали количества (во трагови), во која спаѓаат: железо, цинк, јод, бакар, манган, флуор, хром, селен, молибден и кобалт.

Минералите се неоргански материи кои имаат значајна улога во организмот и затоа мора во одредени количества да се примаат секојднево со исхраната. Тие не создаваат енергија, но влегуваат во составот на сите делови на организмот.

Научниците од целиот свет се согласни дека за долговечност е потребана исхрана со здравствено исправни прехранбени производи. Но за оддржувањето на здравјето кај здравите и неговото подобрување кај болните лица, за основа во исхраната се препорачува секојдневната употреба на минерални материи и витамини. Минералите се вградуваат во составот на нашето мускулно ткиво, крвта, коските, хормоните и учествуваат во метаболизмот, односно размената на материите во организмот.

Особено е значајно внесување минерали и витамини во текот на зимскиот период од годината. Во студените денови кога имунитетот на организмот опаѓа и се засилува појавата на разни болести (особено на дишните патишта).

Минералите и витамините во САД се продаваат многу повеќе од лебот, а со огромен замав продажбата се шири и во Европа. Меѓутоа, иако тие се со ист хемиски состав и биолошки особини како природните, познато е дека организмот подобро ги апсорбира и искористува минералите и витамините од природната и свежа храна.

Синтетичките минерални производи и витамините најдобро е да се употребуваат во мали количества и тоа само во состојба кога на организмот навистина му се неопходни и служат како додаток, а не како замена за природните.

Неопходно е да се напомене дека синтетичките препарати со минерални материи и витамини да се користат само во пропишаната доза, бидејќи во спротивно можат да бидат исто толку штетни, колку и кога има недостиг од нив.

Штетни минерали

Освен корисните минерални материи во зрната на житата може да се најдат и некои штетни кои порано или подоцна предизвикуваат одредени заболувања (олово, кадмиум и жива). Според научни сознанија количеството на овие хемиски елементи во организмот се зголемува со стареењето. Од друга страна, пак, поради антагонизмот со неопходните минерали, количеството на магнезиум, цинк, хром, манган и селен опаѓа. Затоа, за намалување или спречување на отровното дејство на штетните минерали кои доаѓаат во организмот преку загадената храна, вода или воздух, неопходно е преку правилна исхрана поголемо внесување на корисни минерали.

Оловото спаѓа во групата на најопасни тешки метали и се наталожува во близината на индустриските зони и се појавува главно како производ од издувните гасови на автомобилите. Бавчите и ливадите покрај автопатиштата даваат многу загадени производи (градинарски, печурки, трева која се користи за пасење или за сено во исхраната на добитокот). Исто така, опасна е и водата која тече низ стари системи за вода од оловни цевки.

Преголемата доза на олово во телото на децата создава тешкотии во растењето и учењето. Според стандардите во храната за деца не смее да има олово.

Помалите дози на олово се отстрануваат со работата на џигерот и цревата, меѓутоа поголемите дози предизвикуваат грчеви во стомакот, повраќање, висок притисок, несоница и болки во мускулите. Толерантна доза за еден човек се смета 1,5 mg неделно.

Кадмиумот доаѓа во храната преку индустриските отпадоци (лакови и метални легури) и употребата на минерални ѓубриња на база на фосфати. Со тоа е извршено загадување на почвата, водата за наводнување и водата за пиење. Толерантна граница на кадмиум во водата за пиење е 10 микрограми во литар. Големи загадувачи се и акумулаторите на база кадмиум и жива кое се фрлаат на отворен простор. Кадмиумот се таложи во организмот и се концентрира во џигерот и бубрезите. При поголеми концентрации доаѓа до мачнини и повраќање, грчеви. Тој го отежнува врзувањето на калциумот во организмот, а кај трудниците доведува и до деформација на плодот. Лицата кои се постојано изложени на присуството на кадмиум заболуваат од тумори на простатата и на градите.